Beste kunstenaar

Rudi Laermans schrijft een brief aan een sleutelfiguur in het podiumkunstenlandschap: de kunstenaar. 'U bent het monopolie op een romantisch out of the box-isme kwijtgespeeld.'

U bent een vernieuwer in denken en doen, uw verbeeldingskracht kent grens noch gebod. Mateloosheid is uw maat, ook al werkt u vaak gedisciplineerd: u volgt een hoogstpersoonlijke roeping. Creativiteit is originaliteit is individualiteit: u incarneert de Artistieke Heilige Drievuldigheid. Allemaal romantische dooddoeners, inderdaad. Maar ze blijven kwiek doorleven, in de kunstkritiek evengoed als in interviews met uw collega’s (ik zwijg beleefd over het kunstgeloof van de doorsnee kunstliefhebber). Ik moet de eerste kritiek nog lezen die onomwonden gaat voor de maat van de middelmaat. En geef toe dat u liever niet als een epigoon wordt neergezet, laat staan dat u zichzelf als een simpele vakmens zou omschrijven.

Het is een interessante vraag: wijkt uw creativiteit af van die van de maker van een flitsend reclamespotje of een beukende popsong?

Helaas of niet, maar u bent ondertussen het monopolie op dat romantisch out of the box-isme kwijtgespeeld. De content-leveraars van de culturele economie claimen evenzeer artisticiteit en inventiviteit. U weet natuurlijk ook wel dat die verruiming past binnen een bredere trend. Tijdens de jaren 1980 dekte de vlag van de postmoderniteit nog een eerst aarzelende vervaging van het traditionele onderscheid tussen hoge en lage cultuur. De kunsten bleven het ijkpunt: ook het populaire detectiveformat kan worden verliteratuurd. In de voleindigde postmoderniteit gebeurt die opwaardering van het voorheen lager gewaardeerde zonder veel artistieke poespas. Culturele democratie, versie 2.0, dat is de popularisering van het kunstenaarschap voorbij de grenzen van de klassieke kunstdisciplines. ‘Iedereen is artiest’, zo luidt een beroemd bon mot van Joseph Beuys – maar of hij daarbij ook aan commerciële copywriters dacht?

Het is een interessante vraag: wijkt uw creativiteit af van die van de maker van een flitsend reclamespotje of een beukende popsong? Ik hoor uw argumenten, evenals een fikse portie boosheid, al over mij heen donderen. Uw baseline klinkt bekend (dat u die zal debiteren, is voor mij een certitude). Beyoncé heeft welzeker talent – maar ze bedient een massapubliek en kan daarom niet voluit gaan: ze is een artiste manquée. Zou het? Commercie is ongetwijfeld een knellend korset. Maar is daarmee ook gezegd dat kunst en cultuurindustrie essentieel verschillende vermogens of volstrekt andere creatieve capaciteiten mobiliseren? Overigens beteugelt ook de soms spijkerharde strijd om artistieke erkenning de creativiteit. U vertelde mij gisteravond na het vierde glas natuurwijn toch zelf dat u zich de gevangene van uw succesvolle stijl voelt?

Vrijheid is zelfbeperking, meesterschap is de kunst om dat te verbergen.

Over creatieve vrijheid gesproken: die moet u sowieso aan banden leggen. Artistieke vrijheid is juist het beperken van artistieke vrijheid met een eigen accent of signatuur. U start bijvoorbeeld met een wit blad, vervolgens vallen u vier woorden te binnen die uw geest optillen uit het ondermaanse (ik hou het even kitscherig). Hoe dan soms verder te gaan met uw poëem? Vier woorden, en uw vrijheidshorizon is al behoorlijk gekrompen; vier zinnen later zit u verwoed te zoeken naar een talige exit. Vrijheid is zelfbeperking, meesterschap is de kunst om dat te verbergen.

U bent een romantische kunstenaar? Dan doet u aan zelfbeperking door zelfexpressie: alleen de lijn of zin of klank die authentiek aanvoelt, krijgt kans van werkelijkheid (disclaimer voor de dwarsligger: gelieve niet te vragen wat dat ‘zelf‘ precies inhoudt).

U noemt zich een volbloed modernist? Dan volgt u naar eigen zeggen de wetten van het gepraktiseerde medium – van verf of videobeeld, taal of theater (disclaimer: gelieve niet op te merken dat die schijnbaar onwrikbare richtsnoeren per stroming of zelfs per artiest verschillen).

U neigt naar het conceptualisme? Dan kiest u voor een procedure: geen gebruik van de letter ‘e’ à la Georges Perecs roman La Disparition, enkel ‘nabeelden’ penselen (de Luc Tuymans-school), of afwisselend witte en gekleurde strepen schilderen of in plastic gieten à la Daniel Buren (disclaimer: gelieve niet de willekeur van de gebruikte receptuur te benadrukken).

U stelt zich op als een geëngageerde kunstenaar? Dan maakt u zich boos over deze onderdrukking of gene ongelijkheid (disclaimer: gelieve niet te beginnen zeuren over de wanverhouding tussen de symbolisch gesuggereerde sociale relevantie en de reële maatschappelijke impact).

U bent een bijwijlen briljante ontsnappingskunstenaar, die zichzelf vastrijdt maar die vernauwing met een geloofwaardig artistiek ziektebriefje weet te legitimeren.

Hedendaagse kunst is er inderdaad grofweg in vier soorten, en met ieder genre correspondeert een schijnbaar sluitende legitimatie van de ook in de kunsten onvermijdelijke vrijheidsvermindering door padafhankelijkheid, of de inkrimpende uitwerking van vorige beslissingen op thans mogelijke keuzes. Dat heet complexiteitsreductie, en verlichting is de noodzakelijkheid daarvan inzien – met FOMO als onherroepelijke keerzijde.

U bent dus een bijwijlen briljante ontsnappingskunstenaar, iemand die zichzelf steevast vastrijdt maar die vernauwing met een geloofwaardig artistiek ziektebriefje weet te legitimeren. Wanneer ik een beetje loens, zie ik echter meteen de losse draadjes, de ongefundeerde beslissingen; en als ik luister met een vermetel oor, registreer ik direct de onbeholpenheid in frasen als intuïtie of gevoel.

U strompelt van wit blad naar einde voorstelling, maar u noch uw publiek willen geweten hebben dat elk laatste punt of iedere finale noot een contingente keuze is. De roman of de song had nog even kunnen doorgaan, alweer binnen zelfgecreëerde limieten – met de mogelijkheid om basta te zeggen als immer gegeven optie. In de actualisering daarvan ligt het momentum van alle artistieke vrijheid: die definitief opgeven door het werk als af te beschouwen. Een beetje kunstenaar weet dat kunst maken neerkomt op de kunst om succesvol harakiri te plegen.

Met innige deelneming en grote bewondering,
Rudi Laermans