Beste YouTuber

Elke vrijdag pent een van onze vijf vaste online correspondenten een brief. Deze week pleit Sakina Elkayouhi – die voortaan Carolina Maciel de França aflost – voor minder angst én minder goedkope fascinatie voor het groeiende culturele fenomeen van vloggers op YouTube. ‘Hoog tijd dat we over dit complexe verschijnsel een veel serieuzer debat gaan voeren.’

Beste YouTuber, social influencer, internetster, treitervlogger, content creator, schoolverlater, instagramslet…

Deze brief lijkt voor jou, maar is vooral gericht aan iedereen die lukraak een mening heeft over jou. Aan de jongeren die vol bewondering jouw video's kijken, de cultuurpessimisten die ze hoofdschuddend afkeuren, jouw ouders die af en toe een oogje dichtknijpen en allerhande mediamakers die opportunistisch je werk afkijken. Om te beginnen: kies zelf maar hoe je genoemd wil worden. Is dat niet eens verfrissend?

Als YouTuber ben jij wellicht hét cultuurcliché van onze tijdgeest.

Onlangs ontstond er rond jou weer heisa in Nederland na de VPRO-documentaire Mijn dochter de vlogger van documentairemakers Joep van Osch en Doortje Smithuijsen. Hun korte film neemt ons mee in de ietwat bizarre glitterwereld van kindsterren en hun ambitieuze ouders op YouTube. We zien de driejarige Jaydie thuis met slijm spelen in een volledig uitgebouwde opnamestudio, en de dertienjarige Nina die mechanisch selfies neemt met een rijtje fans op een heuse vlogger-beurs, terwijl haar moeder/manager alles vastlegt voor alweer een volgende post.

‘Walgelijk’, gonsde het op Twitter. ‘Ouders stimuleren de prestatiemaatschappij terwijl nu al zoveel druk gelegd wordt op sociale media.’ Op de radio: ‘Val die kinderen toch niet lastig met hoe populair ze zijn en hoeveel views ze hebben.’ Column in Algemeen Dagblad: ‘Ik houd mijn hart vast voor wat voor generatie narcisten we aan het kweken zijn.’

De film zorgde voor meer ophef dan inzichten. Zoals wel vaker in dit soort debatten werd er te veel vanuit buikgevoelens geredeneerd.

Dat lijkt nog steeds je lot, beste Youtuber: steeds weer bekeken te worden door dezelfde eenzijdige (traditionele media) bril. Ofwel bestempelt het brede publiek je als een lachertje, ofwel krijgen YouTube-beroemdheden als PewDiePie (de Zweed Felix Arvid Ulf Kjellberg) of – dichter bij huis – Nikkietutorials (Nikkie de Jager), Kwebbelkop (Jordi van den Bussche) en Acid (Nathan Vandergunst) het verwijt dat zij als rolmodellen de jeugd een fout wereldbeeld bijbrengen door hun materialisme, body image en mentale gezondheid…

Wat is talent waard in een wereld waarin je met een paar tientjes en wat Russische bots zo 5K volgers kan bijbestellen op Instagram?

Alsof YouTubers louter een losstaand fenomeen van de internetcultuur zijn? Een geïsoleerde afwijking? Naar mijn idee ben jij vooral een uitvergroot product van onze hele westerse, aandachtgeile, geïndividualiseerde en commerciële cultuur. Een cultuur die min of meer getypeerd wordt door likes, schreeuwerige krantenkoppen en algoritmes die het debat graag polariseren. Een cultuur waarin succes en populariteit maakbaar zijn en bijna alles te verhandelen valt, zelfs je online identiteit. Waarin we onszelf allemaal moeten 'broadcasten'.

Kortom, als YouTuber ben jij wellicht hét cultuurcliché van onze tijdgeest. Alleen zeggen cultuurclichés wel iets over een cultuur, maar zijn ze zeker niet alleszeggend.

Door YouTubers te veel te zien als een fenomeen op YouTube, worden er in Mijn dochter de vlogger twee denkfouten gemaakt. Ten eerste zitten er gaten in het idee dat populariteit gelijk staat aan succes en sociale invloed.

Zo stelde documentairemaker Doortje Smithuijsen in de Volkskrant dat de fanatieke ouders die ze in beeld brengt, anno 2019 het nieuwe normaal zouden zijn. Ze maakt de vergelijking met de ambitieuze ouders die hun kroost eindeloos staan aan te moedigen langs het hockey- en voetbalveld. Zij dromen er toch ook van dat hun zoon of dochter ooit zal uitblinken als bekende sporter?

In een wereld waarin je online met een paar tientjes en wat Russische bots zo 5K volgers bij kan bestellen op Instagram, vraag ik mij af wat dat talent dan nog waard is. In welke vaardigheid wordt hier om wiens bestwil eigenlijk geïnvesteerd?

Een tweede denkfout in Mijn dochter de vlogger is dat bekendheid voor YouTubers een doel op zich zou zijn.

Het is jammer dat de documentaire op dergelijke vragen geen antwoord geeft. Veel belangrijker dan louter het bizarre fenomeen weer te geven, is te weten te komen waarom deze vloggende ouders enkel dit talent van hun kind zien als de weg naar succes.

Iemand opperde een interessante bedenking in NRC: ‘In de lagere sociale klassen is je kind het nieuwe kraslot.’ Het is immers lang niet voor alle ouders vanzelfsprekend om hun kind in te schrijven voor een dure sport als hockey of te investeren in toneellessen. Daar komen zowel sociale als economische drempels bij kijken, die op YouTube veel lager zijn.

Dat brengt ons bij een diepere betekenis van de aantrekkingskracht van YouTube voor sommige gemarginaliseerde en socio-culturele groepen. Voor een eigen onderzoek sprak ik zo'n drie jaar geleden met een gemixte groep Belgische YouTubers. Wat ze allemaal gemeen leken te hebben, is dat ze YouTube zagen als een platform om ‘een eigen ding te doen.’

Eenzijdige verhalen over de fascinatie of angst voor YouTube kunnen we missen als kiespijn.

Ofwel maakten deze jongeren een kanaal aan als een passie/hobby om met een breder publiek te delen, ofwel omdat ze zich ergerden of minstens iets misten aan de mainstream media-industrie. Allemaal waren het jongeren die zich als specifieke sociale of culturele groep niet (goed) genoeg gerepresenteerd voelen. Alleen al vanwege die pluriforme platformfunctie van YouTube vond ik het opmerkelijk dat de VPRO-documentaire alleen witte gezinnen volgde.

Een tweede denkfout in Mijn dochter de vlogger is dat bekendheid voor YouTubers een doel op zich zou zijn. De documentairemakers falen om een volwaardig beeld van do-it-yourself bekendheid op YouTube te tonen. Het is helemaal niet zo dat elke (beginnende) YouTuber de ambitie heeft om de nieuwe Evi Hanssen of Matthijs van Nieuwkerk te worden.

Uiteraard is de populariteit van je YouTube-kanaal belangrijk, omdat weinig views demotiveren om meer content te maken. Maar zoals een YouTuber het mij zei: ‘In de media word je gemaakt, terwijl je op YouTube jezelf maakt, en dat wil ik zo houden.’

De grote vraag blijft: voor wie lukt het wel en voor wie niet om op YouTube een carrière uit te bouwen?

Kortom, beste YouTuber, het is zoals Andy Warhol ooit uitsprak: ‘In the future everybody will be world famous for fifteen minutes.’ YouTube en andere sociale media bieden zeker mogelijkheden om er een heuse carrière op te bouwen, maar de grote vraag blijft: voor wie lukt dat wel en voor wie niet? Welke structuren hebben daar invloed op? En vooral: welke prijs wordt ervoor betaald op de langere termijn?

We kunnen niet in de toekomst kijken, maar één zaak is zeker: eenzijdige verhalen over de fascinatie of angst voor YouTube kunnen we missen als kiespijn. We leven nu eenmaal in een tijd waarin de populariteit van YouTube een prominentere rol speelt in het leven van groot en klein – of je daar nu wel of niet de zin van inziet.

En dus is het hoog tijd om over dit complexe onderwerp een serieuzer en meer gelaagd debat te voeren, vanuit een multidisciplinaire invalshoek die verder gaat dan medium-deterministische zwart-wit meningen. Het klopt dat er nog relatief weinig Nederlandstalig onderzoek bestaat naar het fenomeen kindvloggers an sich, maar in de Angelsaksische literatuur vinden we al veel meer onderzoek over YouTube sterrendom en zijn maatschappelijke invloed.

Daarom aan alle eenzijdige ideeën over YouTubers én met name deze documentaire: een duimpje naar beneden.

---