Dag Marie

Pianiste Marie François blikt terug op haar stappen in de professionele muziekwereld en geeft haar jongere zelf raad. Laat je niet van de wijs brengen door tegenslagen, neem afstand van de moordende competitie van de concoursen, en volg je innerlijke kompas. Maar ook: eis een correcte vergoeding, en doorbreek de gewijde stilte van de concertzaal. En bovenal: koop tijd (en een hond, en wat mondmaskers).

Dag Marie

Tegenwoordig, als ik ergens ga spelen, spreken mensen mij niet meer aan met ‘Marie’, maar met ‘mevrouw François’ – heel beleefd natuurlijk, maar ik vind het ook best confronterend. Dat gevoel heb ik nog meer als iemand me ‘maestra’ toeroept. Ergens past dat grote compliment niet bij hoe ik mezelf soms zie: klein, onzeker over van alles en nog wat, van mijn manier van spelen tot de kleur van mijn jurk. Terwijl ik weet: ik mag best trots zijn op wat jij zal bereiken.

Ik kan je nu al vertellen dat je niet voor de makkelijkste weg zal kiezen, namelijk rechtdoor. Je zal veel bochten moeten nemen, en soms zal je het gevoel hebben dat je eerder achteruitgaat dan vooruit. En toch. Je zal precies die route nemen die je moet nemen, zelfs al weet je nu nog niet waarlangs die weg je overal zal leiden. Loop je dan verloren? Niet echt. Want je zal steeds, en bijna blindelings, vertrouwen op je belangrijkste navigatie-instrument: je innerlijke kompas. En dat wijst altijd in dezelfde richting, hoe strak de wind ook staat – naar binnen.

Honderd of tweehonderd euro en een paar drankbonnetjes voor een avondvullend programma? Je zal er aanvankelijk op ingaan, omdat je wil spelen, spelen en nog eens spelen.

Om te beginnen: kies niet voor het klassieke patroon bij het uitbouwen van je carrière. Ja, geselecteerd worden bij audities of het winnen van grote concoursen helpt een muzikant (tijdelijk) vooruit: het levert aandacht en mooie speelkansen op. En de eerste worden, de beste zijn, de rest overtreffen voelt natuurlijk goed: het ego gaat erdoor glanzen. Het is dan ook volledig te begrijpen dat je je zal willen tonen aan het publiek en aan een professionele jury; je zoekt bij hen de bevestiging van jouw talent als was hun oordeel een objectief keurmerk. Je zal je daarom aanpassen, in de hoop te voldoen aan normen die niet de jouwe zijn. Maar ik kan je nu al zeggen: stress, onzekerheid en onwetendheid zullen je verlammen, vertragen en tijd doen verliezen. Jezelf schikken naar andermans ideeën zal je niet gelukkig maken. Je zal immers iets fundamenteels moeten missen als artiest: vrijheid.

Maar je weet natuurlijk niet beter: tijdens de opleiding aan conservatoria komt de uitbouw van een carrière niet aan bod. Evenmin de essentiële vraag hoe je geld kan verdienen na je opleiding. Het cliché van de lijdende kunstenaar, die beter speelt met een hongergevoel (dat hij compenseert door zich te richten op het schone, het hogere, het ideale) spreekt misschien wel tot de verbeelding, maar slaat in feite nergens op. Dat ‘ideaalbeeld’ lijkt vooral de organisaties goed uit te komen in de soms gênante onderhandelingen over een deftige vergoeding. Honderd of tweehonderd euro en een paar drankbonnetjes voor een avondvullend programma? Je zal er aanvankelijk op ingaan, omdat je wil spelen, spelen en nog eens spelen – zoveel mogelijk. De goedkope noedels waarop je probeert te overleven neem je er maar bij (de smaak van zelfstandigheid, dacht ik toen).

Ik pas vandaag voor dat soort voorstellen. Niet omdat ik mij te goed voel daarvoor, maar uit principe. Ik werk hard, vaak meer dan twaalf uur per dag, soms maandenlang aan één concerto, dus verdien ik loon naar werken. Het argument dat ik bovenop die (schamele) honderd euro ook exposure krijg – vaak de laatste troef in onderhandelingen – klopt natuurlijk, maar het is toch vooral een poging om mij de mond te snoeren en me tegen mijn belangen te doen ingaan. Als een loodgieter mijn verstopte wasbak komt herstellen, vraag ik toch ook niet: ‘Kan de prijs fors minder als ik de Facebookpagina van je bedrijf deel?’ Waarom zouden artiesten, die duizenden uren spenderen aan het perfectioneren van hun muziek, plots de grootste flexibiliteit aan de dag moeten leggen als het op inkomen aankomt?

Een subsidiedossier schrijven, fondsen werven, tarieven bepalen voor een concert, het gunstigste fiscale statuut kiezen enz.: allemaal levensbelangrijke kwesties die niet of nauwelijks in het curriculum voorkomen.

Voor alle duidelijkheid: ik speel niet voor het geld, maar zonder geld kan ik ook niet blijven spelen. En dat is een enorm manco in de opleidingen: het totale gebrek aan financiële geletterdheid. Een subsidiedossier schrijven, fondsen werven, tarieven bepalen voor een concert, het gunstigste fiscale statuut kiezen enz.: allemaal levensbelangrijke kwesties die niet of nauwelijks in het curriculum voorkomen. Daarom, lieve Marie, raad ik je aan om je te omringen met mensen die je daarbij kunnen helpen. En leer misschien zelf de basis. Niet meteen boeiend, maar wel noodzakelijk op de langere termijn. Onze moeder kan de boekhouding niet eeuwig blijven doen.

Overigens, wat wedstrijden en audities betreft: het kost allemaal ook nog eens handenvol geld; geld dat jij als beginnend artiest niet hebt. De lange en vele (vlieg)reizen, de hotels en overnachtingen, het inschrijvingsgeld om überhaupt te mogen meedoen, de huur van een opnamestudio voor filmpjes, de kleren voor tijdens het concert zelf enz. Soms ervoer ik meer stress om het allemaal betaald te krijgen dan om te spelen. Niet goed natuurlijk. Een artiest die zich continu zorgen moet maken over facturen, verliest onvermijdelijk scherpte.

En ik wil niet als een slechte verliezer klinken, maar vaak voelt een wedstrijd aan als een loterij. Ik zag werkelijk uitmuntende muzikanten stranden in de eerste ronde van een concours, zonder veel tekst en uitleg, totaal gedesillusioneerd. Afwijzing na afwijzing en een gebrek aan transparantie: dat kan mensen kraken. Eliso Virsaladze, een grande dame bij wie je een tijdlang lessen zult volgen in Italië, zal je toevertrouwen: ‘Een Horowitz, een Schnabel, een Richter, die zouden vandaag niet meer door een eerste ronde geraken, door hun veel te vrije en allesbehalve “perfecte” manier van spelen.’

Houd van ongemak en twijfel. Wees radicaal. Klaag, maar doe er iets aan. Ga vooral niet voor de bijl bij de minste weerstand, maar zet door – zet altijd en iedere keer opnieuw door.

Daarom, Marie, koop tijd voor jezelf en verlies niet te veel energie aan de muzikale ratrace. Probeer eerder op je eigen, unieke manier, met veel vallen en nog meer opstaan, dicht bij jezelf en je persoonlijke muzikale ideeën te blijven. Probeer via jouw liefde voor de muziek een publiek op te bouwen, naam te verwerven, eigen doelstellingen naar voren te schuiven en daar trouw aan te blijven. Wees de belichaming van een belofte, de uitwerking van een liefde, een passie, en een inspiratie voor velen in dezelfde situatie als jij.

En vergeet niet: je kan altijd bijleren. In de zoektocht naar een eigen stem – niet alleen muzikaal, maar ook maatschappelijk – zal je initiatieven lanceren die getuigen van honger naar vernieuwing, zoals een podcast over het leven van een beginnende artiest. Volgens mij ben je ook de eerste die tijdens de pandemieën (want, o ja, het land gaat tweemaal in lockdown, be prepared en sla alvast een doosje mondmaskers in) een talkshow over klassieke muziek zal streamen vanuit jouw woonkamer, met op de gastenlijst onder meer Lilya Zilberstein, Anneleen Lenaerts en Dirk Brossé. Je maakt ook het programma Kwartiertje klassiek op het prettig gestoorde Denderland TV en publiceert opinies in nationale kranten over de werking en de uitdagingen van muziekopleidingen. Je familieleden zullen dan toch gelijk krijgen, als ze soms uit frustratie zeggen: kan jij dan nooit zwijgen?

Neen, dat ga je niet kunnen. En dat is goed. Want hoe meer je spreekt, hoe meer kans je hebt op gehoor. En ze zullen je horen: je zal jongeren uit het publiek uitnodigen om onder de piano te komen liggen tijdens een bisnummer, waardoor ze één worden met de klank, de vibrerende sensatie voelen van het aanslaan van de slaghamers. Wat dat zal geven? Een informeel moment in een heel formele setting. Met die kleine ingreep zal je iets groots toevoegen aan de ervaring en de muziek een stuk toegankelijker maken. In diezelfde lijn zal je ook uitleg verstrekken aan het publiek. Voor je begint te spelen, vertel je over de componisten en hun composities, over begrippen en speeltechnieken. Zo help je het publiek met het ontcijferen van het raadsel, zonder de ‘oplossing’ weg te geven. In het begin voelt dat misschien wat onwennig, zowel voor jou als voor het publiek, dat deze vorm van interactie bij klassieke concerten niet gewoon is, gedisciplineerd door de ongeschreven wetten van formeel fatsoen. Maar kunst gaat om verbinding, en een artiest moet alle middelen uitputten om die te bewerkstelligen. Ik spreek opdat de muziek erna des te voller kan klinken.

Dus, Marie, treed weg van de begane paden. Verbreek de stilte en de onwetendheid. Waarom geef ik je eigenlijk allemaal negatieve adviezen? Omdat ik iets positiefs in de plaats wil stellen. Ik wil ruimte creëren door die stereotiepe barrières neer te halen, ruimte die je vervolgens naar eigen goeddunken kan vullen. Ga daarbij niet voor het snelle gewin, maar voor de langdurige investering; volg niet andermans oordeel, maar breng je eigen verhaal; kies niet voor de veilige oplossing, maar voor het experiment (dat zal vaak misgaan, en dat is oké). Houd van ongemak en twijfel. Wees radicaal. Klaag, maar doe er iets aan. Ga vooral niet voor de bijl bij de minste weerstand, maar zet door – zet altijd en iedere keer opnieuw door. Omarm het proces, ook al is dat iets wat jij vaak ontzettend moeilijk vindt: geduld hebben. Dat hebben we ook niet geleerd, in een samenleving waarin alles snel en goed moet gaan.

Je zal vaak twijfelen en huilen van onzekerheid en eenzaamheid. Je zal boos worden en gefrustreerd raken door de stress, de kritiek, de eindeloosheid van het urenlange oefenen. Je zal de wereld vervloeken, en sommige mensen en instanties. Je zal een olifantenhuid moeten kweken. Je zal je talloze malen per dag afvragen: waarom? – zeker na de zoveelste afwijzing.

Inderdaad: waarom?

Als die negatieve gedachten mijn kijk op de dingen vandaag dreigen te vertroebelen, lieve Marie, dan denk ik aan jou, aan vroeger – aan al die uren dat je in bed naar de grootste pianisten aller tijden luistert op YouTube, terwijl je eigenlijk al lang moet slapen. Wat doe je daar? Toch hetzelfde als ik nu? We leggen het gezag van anderen naast ons neer en vestigen onze aandacht op wat écht belangrijk is: verbeelding, fascinatie, adoratie, inspiratie. Ik trok er lessen uit – ik wil leven en werken volgens de hoogste aspiratie. Als jij het op jouw beurt moeilijk krijgt, keer dan terug naar dat moment in bed – want daar ligt de essentie. En speel, blijf spelen, uren- en dagenlang, tot je vingers krom zijn, je ogen scheel, je voeten scheef. En blijf vormen vinden, zodat ook anderen zich op een dag onder een dekentje willen verstoppen om naar Chopins Nocturnes te luisteren.

Veel muzikaal liefs

M.

P.S. Geniet van je slaap zolang het nog kan, want binnenkort koop je een hond (een Cavalier King Charles Spaniël) die als zot snurkt. Een lief maar luid beestje. Ik zou hem Claus noemen.