Drie sterren voor de zaal

En als we in plaats van de voorstelling nu eens het toekijkende theaterpubliek zouden recenseren? Het zit vol prachtige performers en verrassend improvisatietalent. Het weet zoveel mee te delen over de tijd van vandaag.

Laten we het vooral leuk houden

Wat is Leuk? Dat is een voorstelling van BonteHond, in de Theatertoren tijdens De Parade Utrecht. Geen leuke grap? Gelukkig gaat het hier niet over mij, maar over u, het publiek. Laten we het vooral leuk houden, en doorgaan naar de recensie.

Zo is het eerste wat opvalt dat het publiek van Leuk heeft gekozen voor een opstelling als een panopticum, gebaseerd op het architectonische principe dat vooral is toegepast in koepelgevangenissen. We zien een ronde opstelling waarbij alle ogen naar het midden gericht zijn en iedereen elkaar kan controleren, omdat iedereen zich er bewust van is dat hij of zij gezien kan worden.

Hoewel het publiek met die opstelling een interessante betekenislaag toevoegt, geven de afzonderlijke toeschouwers zo veel verschillende signalen dat de kritische boodschap diffuus wordt. Is de lichte kotslucht op de rij voor me bedoeld, en zo ja, wat wil het publiek daar dan mee zeggen? Al is het een goed idee, het blijkt slordig uitgewerkt.

Veel helderder is de kritiek die dit publiek levert op de onverzadigbare behoefte aan ‘leukheid’ van een festivalpubliek. Het drijft de hang naar entertainment en comfort zo sterk op de spits dat we een meesterlijke persiflage krijgen van ‘het festivalpubliek’. Sommigen gebruiken de stoelen achter zich opzichtig als rugleuning, zodat anderen met weergaloos gespeelde tegenzin naar voren moeten gaan zitten. Eén stel houdt zo verwoed vast aan de illusie van een dubbele rij dat een ander stel aan de overkant van het panopticum op de grond moet gaan zitten. De boodschap van het volhardende duo: je kan alles bereiken wat je wil, zolang je maar in jezelf gelooft. Het actualiseert pertinente vragen rond maatschappelijke solidariteit en de gevolgen van doorgevoerd individualisme.

Binnen die thematische lijn gaat er ook een eervolle vermelding naar een man op de eerste rij die bij elke scène de tijd neemt om aan zijn buren uit te leggen wat er te zien is, voor het geval zij dat zelf nog niet gezien hadden.

Het publiek is vooral bezig met het bestuderen van de reacties van de anderen

De rest van het publiek, leeg glas sangria in de hand, is vooral bezig met het bestuderen van de reacties van de anderen. In tegenstelling tot eerdere publieken op dit festival lijkt dat rondspieden niet tot doel te hebben de eigen mening te peilen bij een ander. Bij momenten heeft het zelfs iets weg van pure interesse. Mijn blik kruist een paar keer die van een van de andere recensenten. Ik wend me snel weer naar de voorstelling, en lach nog maar eens hard.

Drie sterren.

Kijken om niet bekeken te worden

Hoewel de keuze voor aparte publieksopstellingen langzaamaan mainstream wordt, lijken sommige mensen er maar niet aan te kunnen wennen – zelfs niet in de underground. Het publiek van Seven Years, een voorstelling van Teddy Shouldn’t Smoke, licht deze conservatieve houding uit aan de hand van enkele knappe archetypes.

Bij het binnentreden in de zwarte doos van avant-gardistisch centrum WORM in Rotterdam vallen meteen enkele verschrikte gezichten op: het publiek mag niet op de tribune. Op het podium zijn de stoelen in een vierkant opgesteld rond een danseres. Op elke stoel schijnt er voetlicht. Anonimiteit wordt bewust uitgesloten: elk lid van het publiek wordt medespeler of onderdeel van het decor. Iedereen kiest er aanvankelijk voor om in elkaar gedoken te gaan zitten, met de armen over elkaar, soms extra aangezet door middel van een jas of tas op schoot. Een mooi stilleven van grootstedelijke afstandelijkheid.

De een schikt zich in zijn rol als decorstuk en blijft drie kwartier in dezelfde houding zitten, de ander draagt het dramatische verloop door verschillende houdingen aan te nemen. Het is duidelijk dat het bekijken van de danseres geen collectieve aangelegenheid is, maar een individuele ervaring. Die interpretatie wordt vooral belichaamd door een vrouw in een hoekje, die vanaf het begin meebeweegt met de muziek, haar eigen feestje lijkt te bouwen. De ingetogen houding van de toeschouwers om haar heen contrasteert met haar ingeleefde vertolking en zorgt zo voor een mooie tegenkleur.

Naarmate het stuk vordert, wordt Het Kijken steeds meer het hoofdonderwerp. Het onderscheid tussen male en female gaze vervalt: iedereen, man én vrouw, maakt de danseres tot een object door te kijken – tot ze terugkijkt. Dan wendt het publiek de blik af, of zoekt het een andere manier om niet te hoeven reageren. Zien we een vertolking van angst of van apathie? Alleen de vrouw in het hoekje lacht de danseres breed toe, lijkt zelfs eventjes haar duim op te willen steken.

Wanneer het risico van oogcontact met de danseres langzaam is gaan wennen, gaat er opeens een fel licht aan. Eén meisje laat een zenuwachtige giechel los, en duikt na een blik van een ander verder in elkaar. De vrouw in het hoekje begint iets kleinere bewegingen te maken. Even vindt ze de blik van iemand aan de overkant die dezelfde bewegingen maakt, tracht een glimlach van verstandhouding uit te wisselen. Samen houden ze hun breekbare pas de deux van kijken en wegkijken nog even vol, maar uiteindelijk worden ze door de blikken van andere publieksleden opnieuw tot de orde geroepen. Beiden schakelen weer over op decormodus, tot het moment komt dat ze mogen opspringen voor het applaus.

Wellicht is een tribune de laatst overgebleven ruimte in deze tijd waar we gewoon kunnen toekijken

Het is fascinerend om te zien hoe het verzetten van een paar stoelen zoveel persoonlijke dilemma’s kan oproepen. Wat betekent het om te kijken, en om bekeken te worden? Is het een machtsspel, dat het publiek langzaam aan het verliezen is? Wellicht is een tribune de laatst overgebleven ruimte in deze tijd waar we gewoon kunnen toekijken, zonder bezig te hoeven zijn met hoe de ander ons ziet. Is het daarom zo moeilijk om de oude vormen los te laten?

Drie sterren.

Disclaimer: elk publiek krijgt drie sterren, omdat recensies met drie sterren niets zeggen over een voorstelling. Meer publieksrecensies vind je op Publieksrecensies.nl.