Editor's Pick: Jana De Kockere

In de Editor's Pick presenteert een redacteur elke maand een recent kunstwerk dat hem, haar of hun heeft beroerd. Jana De Kockere kijkt naar Everything Everywhere All at Once (2022) van Daniel Kwan en Daniel Scheinert. Een film als een bagel, die de kunst verstaat om in zijn kern een gat te laten gapen.

Mijn broer is een fysicus. Ik herinner me dat mijn moeder me eens vertelde dat hij, toen hij nog studeerde, thuiskwam op een vrijdagavond, helemaal in de war, omdat een professor les had gegeven over de multiversumtheorie in de fysica, en dat die professor daar ‘echt in geloofde’. De multiversumtheorie stelt dat het universum bij elke beslissing, of elke gebeurtenis op quantum-niveau, splitst in de mogelijke uitkomsten van zo’n beslissing.

De film Everything Everywhere All at Once gebruikt de multiversumtheorie als uitgangspunt. Of, ik zou willen zeggen: het is een bijzondere film omdat ze de fysische hypothese niet louter gebruikt om het over iets anders te hebben, maar erin slaagt om de existentiële verwarring teweeg te brengen waarvan ik me voorstel dat ze mijn broer overviel bij zijn ontmoeting met een fysicus die ‘echt gelooft’ in het multiversum. De existentiële verwarring die ontstaat wanneer we absoluut niet in staat zijn om iets te vatten.

Waar gaat dit alles over? Ik weet het niet.

Ik kan namelijk niet echt zeggen waar de film eigenlijk over gaat. Hij begint bij Evelyn, die zich in haar chaotische huiskamer bevindt boven de wasserette van haar en haar man Waymond. Ze bereidt zich wanhopig voor op een afspraak bij de belastingcontrole. De film lijkt een verhaal te worden over een immigrantengezin en hun struggle for survival in de VS. Waymond wil scheiden van Evelyn. Ook met haar dochter Joy heeft Evelyn een moeilijke relatie. Joy wordt door Evelyn verplicht haar lesbische relatie geheim te houden voor Gong Gong, Evelyns vader, die op bezoek is uit China. Na een stroef, pijnlijk gesprek tussen moeder en dochter, op de parking aan de wasserette, rijdt Joy gefrustreerd en verdrietig weg. In een lang shot op triestige muziek zien we haar staren uit het raam, bijtend op haar onderlip en haar tranen in bedwang houdend. Cut back to Evelyn achter haar bureau, met een chaos aan bonnetjes. Een echt gezinsdrama. ‘Evelyn, waar denk je aan?’ vraagt Waymond, en dan kondigt een geluidscue en een titel het eerste deel van de film aan: Everything.

In de eerste scène van dat eerste deel zitten we in de lift met Waymond en Evelyn, in het gebouw van de belastingcontrole. En dan, in deze lift, schiet het gezinsdrama een ander universum in: we bevinden ons plots in een martial arts-actiefilm, waarin Waymond aan Evelyn vertelt dat hij geen tijd heeft om het allemaal uit te leggen, maar dat ze in groot gevaar is. Kort daarna belanden we in een komische actiefilm, waarin Waymond met een fannypack vier securityagenten uitschakelt. De film transformeert daarna nog in een soort van naïeve misdaadfilm, waarin een mysterieus meesterbrein moet worden uitgeschakeld om de wereld te redden, een popsongvideo met snelle wissels van kleurrijke, hippe outfits, een absurde komedie waarin mensen knakworstjes in plaats van vingers aan hun handen hebben en een ontroerend poëtische animatiefilm, waarin twee stenen met weinig woorden tegen elkaar spreken aan de rand van een klif.

Net als in de negatieve theologie spreekt Everything Everywhere All at Once over iets net door er niet over te spreken

Waar gaat dit alles over? Ik weet het niet. Op een bepaald moment krijgt het multiversum een symbool dat als in een Jodorowksy-film op een rituele manier aanbeden wordt: een everything bagel, een bagel met alles erin. (In het normale leven in de VS is een everything bagel een bagel met alle soorten zaadjes erop.) En de waarde van de film is dat hij zelf zo’n bagel is. Net als in de negatieve theologie spreekt Everything Everywhere All at Once over iets net door er niet over te spreken. Door net als een everything bagel een gat te laten gapen in het midden, en iets ongezegd, onbenoembaar, ongrijpbaar te houden.

Vijftien minuten voor het einde van de film komen moeder en dochter weer samen op de parking. Op een emotionele soundtrack uiten ze hun gevoelens en hun liefde voor elkaar, en plots lijkt het alsof de film toch ergens over gaat. Of zoals een YouTube-interpretatie van de film het beschrijft: ‘Finally at this moment they both realize that they could be anything anywhere but they’d rather be with each other in that moment there. All they really have is each other and though they could run away and escape this, it’s where everything is truly all together and they are with each other.’ Het midden van de bagel wordt plots vol.

Als alle mogelijke universa bestaan, heeft het hier en nu geen betekenis meer.

Nu zit de hele familie samen aan de chaotische tafel vol bonnetjes. Ze trekken samen naar de belastingcontrole. Evelyn en Waymond kijken elkaar diep in de ogen. De film blijkt uiteindelijk toch een gezinsdrama. Het multiversum toch gewoon een middel om het over iets anders te hebben. Maar dan, net wanneer de film zich op deze manier wil dichten en het gat in de bagel dreigt te verdwijnen, piept daar, in het allerlaatste shot, toch iets tevoorschijn, iets onafs, iets wat alle conclusies weigert. Ik ga niet verklappen wat. Het is ook niets bijzonders, niets ongeziens, geen special effect of grote ontknoping, en toch: een sprankel hoop dat we in staat zijn te weigeren om ze vast te grijpen, de essentie van het universum.

En dat is waarom ik van harte aanbeveel om géén YouTube-video’s over de film te bekijken (die maar al te graag vertellen wat er de boodschap van is), maar wél de film zelf, die, net op tijd, in het allerlaatste shot, niet over iets gaat. Als alle mogelijke universa bestaan, heeft het hier en nu geen betekenis meer. Je zou voor minder existentieel verward de fysicales uitlopen.