Een break-up met Maria von Trapp. Over 'De Sont of Mjoezik' van Maria Zandvliet

In De Sont of Mjoezik doet Maria Zandvliet een poging om The Sound of Music na te spelen. Maar zal zij er ooit in kunnen passen? De performance confronteert ons met de onmogelijke ideaalbeelden van vrouwelijkheid die we krijgen voorgeschoteld. Hoe breken we los?

Performer Maria Zandvliet loopt over het toneel in een eenvoudige witte outfit, als onderkleding. Ze verwelkomt ons bij haar voorstelling en kondigt aan dat ze haar drie uur durende lievelingsfilm The Sound of Music gaat naspelen, die ze hierbij voor de 310de keer gaat zien. De film start. Verwachtingsvol kijkt Zandvliet van het doek naar het publiek, alsof ze ons háár film toont. Hier en daar beginnen mensen mee te neuriën. Het lijkt inderdaad alsof iedereen deze blockbuster zeker één keer heeft gezien. In de zaal ontstaat een kinderlijke samenhorigheid over generaties heen.

En jawel: tegelijk met de opkomst van Maria in de film, staat performer Maria klaar met haar armen sierlijk geopend in exact dezelfde pose, op precies de goede plek. Ineens zien we hoe ook hun kapsels overeenkomen. Het concept doet denken aan De Warme Winkel speelt De Warme Winkel waarin het Nederlandse collectief integraal Café Müller van Pina Bausch nadanst en plagieert. In De Sont of Mjoezik zien we echter geen plagiaat, wel een duet.

Steeds meer zien we Maria Zandvliet in plaats van Maria von Trapp.

Al snel zien we dat er een uitwisseling plaatsvindt tussen de performer en de film. Zo wordt de film zelf een protagonist. Samen spelen en zingen Maria en Maria loepzuiver het openingsnummer. We zien mooi uitgewerkte details in de houdingen die Zandvliet aanneemt en die precies samenvallen met het witte doek. Er vindt een constante perspectiefwisseling plaats: Zandvliet speelt de non, dan weer kapitein Von Trapp, of de barones. Zo lijkt ze echt verlangend te kijken naar Maria wanneer ze de jongste dochter van Von Trapp speelt in de scène op het bed in de nacht met de storm. We voelen Zandvliets eigen verlangen om er deel van te zijn.

Steeds meer zien we echter Maria Zandvliet in plaats van Maria von Trapp: haar zang is niet meer loepzuiver, de uitdrukkingen uit de film maken plaats voor haar eigen emoties en bewegingen. In een crescendo na de bekende liefdesscène met kapitein Von Trapp wordt het duidelijk waar het Zandvliet om gaat: de stereotypering van de vrouw als puur en onschuldig, en de onhaalbaarheid daarvan. Zandvliet maakt zich los van de film.

Het podium verdwijnt in een wolk rook. Ondertussen wordt de hele film in ijltempo teruggespoeld.

Het is een break-up met Maria die het toonbeeld werd van een onmogelijke standaard waar generaties vrouwen mee groot geworden zijn. Altijd glimlachend maar leeg, kinderlijk ondeugend in plaats van gevaarlijk wild, en vooral heel weinig belichaamd. Zandvliet zet dat tegenover het stereotiepe beeld van de meer ‘ervaren’ vrouw die aantrekkelijk is en zich seksueler uitdrukt, via het personage van de barones. Alsof we moeten kiezen. Of zoals Zandvliet het zegt, dit keer in haar eigen woorden: ‘My body could be yours but I don’t know how to wear it like you’. Zij kiest voor geen van beide. En barst los in een punky variant van de soundtrack – vals, ongedisciplineerd en wild – te midden van rood licht. Het podium verdwijnt in een wolk rook. Ondertussen wordt de hele film in ijltempo teruggespoeld.

Het verhaal is perfect rond, de dramaturgische lijnen volbracht. Hierin zit een voorspelbaarheid, die matcht met het stereotype dat Zandvliet juist probeert te ontmantelen. Zo kantelt de vorm in plaats van punky naar het randje van braaf. Daarmee weet De Sont of Mjoezik echter tegelijkertijd wel een prangend onderwerp op toegankelijke wijze aan te kaarten voor verschillende generaties. We zijn zoveel meer dan de hokjes die we voorgeschoteld krijgen.

Deze tekst werd geschreven in het kader van de Summerschool Kunstkritiek van rekto:verso en Etcetera. De andere teksten vind je hier.