Een uitnodiging tot onbevangenheid. Gesprek met Chantal Rens

Speciaal voor het nummer DIER maakte kunstenaar Chantal Rens een reeks collages met dieren in de hoofdrol. Redacteur Arne De Winde ging met haar in gesprek.

dog
a single dog
walking alone on a hot sidewalk of
summer
appears to have the power
of ten thousand gods.
why is this?
— Charles Bukowski

Als een vogel precies kon zeggen wat hij zingt, waarom hij zingt en wat het in hem is dat zingt, zou hij niet meer zingen.
— Paul Valéry

Een vogel zingt niet omdat hij een antwoord heeft; hij zingt omdat hij een lied heeft.
— Maya Angelou

There is no difference between the cat and you.
— U.G. Krishnamurti

Wat maakt dieren voor jou artistiek interessant?

We spreken niet toevallig van dieren_rijk_ -en mens_dom_. Dieren vormen een eindeloze bron van inspiratie, niet alleen op artistiek vlak. Een dier is altijd in het moment en gaat niet zoals de mens zitten piekeren en tobben. U.G. Krishnamurti stelt dat dieren geen zelfbewustzijn hebben en dat zelfbewustzijn de oorzaak is van menselijk lijden. Amen.

Is collage een manier voor jou om nieuwe, mogelijke werelden te creëren?

Als kind kon ik me totaal verliezen in de wolken, waarin dieren zoals olifanten en beren tevoorschijn kwamen. Idem met de tegelvloer in de badkamer. Die ingesteldheid om overal iets in te zien en te ontdekken heb ik ook wanneer ik collages maak. Creëren is voor mij vergelijkbaar met transcendente meditatie. Daarbij ga je de diepte in, naar de kern van je bewustzijn. Met behulp van een mantra word je bewust zonder gedachten. Ook de beelden werken voor mij als mantra. Veeleer dan om nieuwe mogelijke werelden gaat het me om het loskomen van zelfbewustzijn.

In hoeverre sluit jouw werk aan bij de eeuwenoude, mythologische traditie van hybride fabelwezens, zoals harpijen, centauren en griffioenen?

Iemand beschreef de mythe eens als ‘een bewustzijn dat niet onderhevig is aan de rede, eerder zelfs een voorredelijk bewustzijn’. De collages die ik maak zijn als vertellingen zonder uitleg. Bij nader inzien is het woord ‘vertelling’ al te groot. Het zijn eerder aanzetten, uitnodigingen tot onbevangenheid, geestverruiming, spontaniteit, prikkeling van de fantasie, opdat je – al is het voor heel even – los kunt komen van het eindeloze denken en interpreteren en in het moment kunt zijn. Er valt even niets in hokjes te plaatsen, als een verrassing die je overvalt. Over het algemeen sluit mijn werk eerder aan bij de leefwereld van kinderen, wellicht omdat ze ontvankelijker zijn dan volwassenen.

Als mens hebben we een dubbele verhouding tot intersoortelijke hybridisering. Enerzijds boezemt het vervagen van de grenzen tussen soorten angst in, anderzijds spreekt uit dit themanummer ook een verlangen om meer diepgaande connecties met andere soorten aan te gaan en op die manier het antropocentrische denken open te breken. Hoe sta jij hiertegenover?

Alles maakt deel uit van hetzelfde geheel. Op het meest basale niveau van de werkelijkheid is alles één. Als je je eenmaal bewust bent van die eenheid, die eenheid ervaart, zal je niet zo makkelijk jezelf boven een ander plaatsen. Dan zal je automatisch beter zorg dragen voor je omgeving en minder angst ervaren.

Uit jouw werk spreekt het plezier van het scheuren, het knippen en het plakken. Wanneer voel je: dit zit goed?

Met de jaren heb ik een omvangrijk beeldarchief opgebouwd, afkomstig uit tweedehandsboeken, magazines, folders, fotoalbums, enzovoort. Ik categoriseer dat materiaal in zekere mate in archiefdozen, al laat ik ook chaos toe. Verzamelen en ordenen werkt voor mij zowel ontspannend als inspirerend. Regelmatig ontstaan collages tijdens het opruimen, terloops, onbedoeld. Ik begin zo vrij en onbevangen mogelijk. Ik doorloop een paar van die dozen en selecteer intuïtief afbeeldingen tot er een aardige stapel ligt om mee aan de slag te gaan. Dan volgt een proces van combineren, knippen, scheuren en schuiven. Het zijn eenvoudige en directe ingrepen, tot het ineens klopt. Er gaat vaak enige tijd overheen voordat het duidelijk is of een werk overeind blijft, soms in samenhang met andere collages in de vorm van een boek met overkoepelende titel, soms op zichzelf staand. Als de beelden uit de mal van de verwachting glibberen, gaat het de goede kant op. Het exacte waarom en hoe, dat blijft voor mij meestal een raadsel. Ik kreeg eens als reactie op mijn boek _YOU RUN AROUND TOWN LIKE A FOOL AND YOU THINK THAT IT'S GROOVY (2016), dat bestaat uit een verzameling collages van dieren met een glaasje alcohol op hun rug: ‘’t Is geen boek maar een ervaring. Prrráchtig!’