Een wereld zonder mens: niet met mij!

Kunstenaars en ecologen beelden zich als denkoefening graag een wereld in zonder mens, of in ieder geval een wereld ná de mens. Het levert vaak idyllische plaatjes op van een posthumane planeet die met veel groen het kwaad herstelt dat de homo sapiens doorheen de jaren heeft aangericht, maar ik zie vooral klimop. Heel veel klimop.

‘Stel je eens voor hoe mooi het zou zijn, zo helemaal zonder ons’, schreef Niña Weijers onlangs nog in De Groene Amsterdammer. En de Nederlandse schrijfster is lang niet de enige die zich weleens aan zo’n mensloze fantasie verlustigt. Al sinds de negentiende-eeuwse romantici sublieme schilderingen van overwoekerde ruïnes op doek zetten, vragen we ons af hoe de aardbol er zonder ons zou uitzien. Meestal is het resultaat van die verbeelding een natuur die als vanzelf terugkeert naar een voormenselijke, evenwichtige en paradijselijke staat.

Mét de mens kwamen de pianosonates van Beethoven en de diepvriespizza’s van Dr. Oetker. Wie zou die dingen nu willen ruilen voor meer klimop?

Alleen is er, op geloof in de Bijbel na, geen enkele reden om aan te nemen dat die paradijselijke toestand ooit heeft bestaan. Vóór de mens was er geen Tuin van Eden. Vóór de mens waren er dino’s die elkaar opvraten. Mét de mens kwamen de pianosonates van Beethoven en de diepvriespizza’s van Dr. Oetker. Wie zou die dingen nu willen ruilen voor meer klimop?

En net zoals er geen reden is om te geloven dat er ooit een natuurlijke balans was die door de mens alleen maar verstoord kon worden, is er geen reden om te geloven dat er bij een massale uittrede van de menselijke soort op onze planeet plots vanzelf een ecologisch evenwicht zou ontstaan. Alsof elke plant en elk dier, behalve de mens dan, een unieke functie zou hebben in het kosmische geheel. Alsof de planeet wél perfect zonder de mens zou kunnen voortbestaan, maar níét zonder dolfijnen?

En wat als bij een exit homo gewoon een andere soort gaat overheersen? Wat als ratten, kakkerlakken, blauwalg of parasitaire schimmels nou eens de soorten blijken te zijn die best gedijen in een wereld zonder de mens? Wat als net de mens het natuurproduct is dat de hele boel in evenwicht houdt? Hoe mooi zou het dan nog zijn, ‘zo helemaal zonder ons’?

Maar goed. Stel. Stel nu even dat de mens effectief de enige soort op aarde is die voor de planeet geen andere functie heeft dan destructie. Stel dat de planeet voor het bereiken van een perfecte balans niet meer nodig heeft dan de ondergang van de homo sapiens. Stel dat het écht zo mooi zou zijn zonder ons. Voor wie of wat zou die balans dan te verkiezen zijn? Voor de dieren? Voor de natuur? Voor de planeet zelf? Omdat een met speels hupsende konijntjes gevulde bol meer inherente waarde heeft dan een door CO₂-uitstoot compleet verstikte planeet?

Wie zich een planeet zonder mens wil inbeelden, hoeft daar niet eens zijn fantasie voor te gebruiken.

Geen kat die er van wakker ligt. Alleen mensen denken weleens aan een planeet zonder mensen. En wanneer ze dat doen, denken ze zelden aan plekken waar nooit een mens is geweest. Enkel een bevolkte planeet heeft baat bij ontvolking. Wie zich een planeet zonder mens wil inbeelden, hoeft daar niet eens zijn fantasie voor te gebruiken. Die planeten bestaan al. Mercurius is een planeet zonder mens. Venus is een planeet zonder mens. Mars is, zolang Tesla-bouwer Elon Musk zijn zin niet krijgt, een planeet zonder mens. Troosteloze stukjes ijzer, basalt en gesmolten lava zijn het. Kale bollen die doelloos rondjes draaien om de zon. Lijdzaam wachtend op de supernova.

Door global warming, nucleaire dreiging en ander niet-zo-fraais wordt de mens vaak als de plaag van de planeet gezien. En, laten we eerlijk zijn, de dag dat de aarde stopt met draaien, komt het waarschijnlijk omdat de mens ontdekt heeft hoe hij geld kan verdienen door de rotatie te stoppen.

Maar wat zou het? Nee, sjoemelsoftware voor diesels was beslist geen goed idee, en de vierduizend liter water die we verbruiken voor elk zondagse stukje Chateaubriand kan vast ook beter worden ingezet, maar tegenover elke kubieke meter koolstofdioxide waar we onze dampkring mee vervuilen staat een gedachte waar op een onpersoonlijke planeet niemand van kan dromen. Aan elke ecologische voetafdruk zit een mens met een verhaal, en de enige duurzame manier om de planeet van onze nefaste invloed te vrijwaren, is snoeien in die verhalen. En waarom zou je dat willen doen?

Overbevolking wordt wellicht het einde van alle leven op onze planeet. Dat is geen meer of minder aantrekkelijk vooruitzicht dan een botsing met een uit de kluiten gewassen meteoriet. Het kan een argument zijn om onze woonplaats tot die tijd zo proper mogelijk te houden, maar dan lijkt opruimen me vooralsnog beter dan ontruimen.

De inconvenient truth is dat het tijdperk van de mens, van Vivaldi’s Vier Jaargetijden en van de pizza quattro stagioni, het beste is wat de aardkloot kon overkomen.

Het is bon ton geworden om het antropoceen te vervloeken, maar de inconvenient truth is dat het tijdperk van de mens, van Vivaldi’s Vier Jaargetijden en van de pizza quattro stagioni, het beste is wat de aardkloot kon overkomen. Zonder de mens was onze planeet immers gewoon het zoveelste hemellichaam in het zoveelste planetenstelsel. Mét de mens is het de boeiendste bol in de Melkweg. Ook al begint hij een beetje te stinken.