Europa in alle staten

Als de nakende Brexit en Europese verkiezingen iets leren, dan wel dat Europa niet één verhaal over eenmaking is, maar een versplinterde kakofonie van mogelijke scenario's. Kiezen we de utopie of de dystopie?

Op zondag 26 mei moeten wij gaan stemmen. Niet alleen voor Vlaanderen, niet alleen voor België, maar ook voor Europa: de overtreffende trap van ingewikkeld. Dat doen we samen met bijna een half miljard andere Europeanen. Want dat zijn we: allemaal kinderen van Europa, de bevallige Fenicische prinses (vandaag zouden we haar Syrisch noemen) die volgens de Griekse mythologie verkracht werd door de almachtige Zeus als witte stier. Wat een geweldige geschiedenis delen we. En nu mogen we weer samen onze toekomst kiezen. Alle menschen werden Wähler.

Hebben we eigenlijk enig idee waarvoor we kiezen? Diep vanbinnen blijft de EU aanvoelen als een buitenaardse schotel die op onze werkelijkheid is neergedaald. Een glazen stolp die over ons land en alle andere landen is neergezet en die van bovenaf op ons neerkijkt zonder zelf een gezicht te hebben. Al is ‘Brussel’ voor Belgen tastbaarder dan voor wie ook, precies de Europese wijk is dat deel van Brussel dat ons onvertrouwd blijft. Europa, dat is waar je als krant hoogstens één journalist op zet, naast elvendertig op de Wetstraat. Europa, dat is waar je als politicus naar weggepromoveerd wordt. Is er iemand in de zaal die de naam kent van onze Europese Commissaris van Cultuur?* Die weet wanneer onze Europese feestdag valt?**

Ook al heeft Europa zoveel meer over ons dagelijks bestaan te zeggen dan premier, minister-president of burgemeester, het blijft ons allemaal te abstract, te steriel, te ver van ons bed. Echt Europees zijn we alleen met het Eurovisiesongfestival of op het EK voetbal: om tous ensemble tegen elkaar onze nationale culturen uit te spelen. Duivelse hoorntjes op onze kop, de vaderlandse vlag breed over onze snoet. Hup Oranje, allez les Bleus. Op z’n best helpt Europa de Europeanen om zich nog eens ten volle Belg, Kroaat of Hongaar te voelen.

Wordt de angst voor een verbindend verhaal straks hét verbindende verhaal van Europa?

Ook politiek. De EU heeft voor zoveel burgers zo weinig waargemaakt van wat ze allemaal beloofde – zo schetsen Dominique Willaert en Ivan Krastev verderop in dit nummer – dat zij zich mentaal weer terugplooien op hun eigen achtertuin. Intussen zijn er overal in Europa zoveel nationalistische en extreemrechtse partijen in opmars die de klassieke partijdemocratie uitvreten, dat in het volgende Europese Parlement behoorlijk wat neofieten zullen zetelen die helemaal niet in Europa geloven.

Wordt bovennationale politiek een paradox? Vorig jaar werd het Europese voorzitterschap eerst waargenomen door Bulgarije, waar uiterst-rechtse partijen als Ataka mee in de regering zitten, en daarna door Oostenrijk, met zijn vijf ministers van de eurosceptische en anti-islamitische FPÖ.

De Europese oecumene wordt een heel schizofrene. Daar hebben we zelfs de Britten niet meer voor nodig. Wordt de angst voor een verbindend verhaal straks hét verbindende verhaal van Europa, tussen Europeanen die zich misschien wel nooit Europeaan gevoeld hebben?

Utopie of dystopie?

Wat de EU vandaag even problematisch als boeiend maakt, ook voor een cultuurmagazine, is dat het tussen onze oren een leeg canvas blijft. Eerst sprak de economie, dan kwam de politieke integratie, maar een gedeelde culturele beeldvorming is altijd achtergebleven. Op zijn best wist Europa zijn klinische machinekamer van politiek en economie weg te moffelen achter een stralende billboard met ‘nooit meer oorlog’. Maar zitten de Europeanen die zich daar nog iets bij kunnen voorstellen, onderhand niet allemaal in een rusthuis? Die vlag met twaalf verre sterretjes als in een theekransje in de diepe nacht heeft een nieuwe lading nodig.

Wat de EU vandaag even problematisch als boeiend maakt, is dat het tussen onze oren een leeg canvas blijft

En dat is vandaag de strijd van Europa: de strijd om een symbolische lading, om een verhaal dat mensen opnieuw kan verbinden. Die felle ideeënstrijd, om het juiste verhaal van en over Europa, woedt ook in dit nummer.

Het is de visionaire Europa-roman van Robert Menasse tegen de eerder sceptische Europa-boeken van Ilja Leonard Pfeijffer en Koen Peeters. Het is het linkse euroscepticisme van Milo Rau, Thomas Bellinck en Olivia Rutazibwa tegen het dubbelzinnige sociale voluntarisme van de LUX Prijs, de Europese Oscars. De monumentale nostalgie van Mini-Europa tegen de financiële overmacht van de Champions League en het Europese voetbal. Het is de interne strijd van Creative Europe, het EU-cultuurprogramma dat zijn geld steeds meer inzet op creative industries, ten koste van kunst.

Europa is niet één verhaal over eenmaking, maar een versplinterde kakofonie van mogelijke scenario’s. Met meer dreigende -exits dan een eengemaakt continent lief kan zijn.

Kiezen we de utopie of de dystopie? Dat is de hamvraag. Vier artiesten pennen doorheen dit nummer hun antwoord neer in vier ficties over het Europa van 2030. De ene schildert een vervaarlijke controledictatuur, de andere een slow continent waarin autostrades voetwegen zijn geworden en auto’s gedemotoriseerde wrakken om onderweg in te overnachten. Nog een derde fictie schetst de finale opstand van de diaspora tegen het Fort. En misschien opent zich daar nog wel het meest wervende verhaal voor Europa, vertelt ook auteur-fotograaf Johnny Pitts aan Sibo Kanobana: een oprechte mixose waarin niet langer de verdoken geweldgeschiedenis van de eurocentrische metropool het denken bepaalt, maar een nieuwe gekleurde creativiteit.

Daarvoor moeten we wellicht niet minder, maar net méér Europeaan worden? Misschien is het probleem van Europa niet zozeer dat velen er willen uittrekken, maar net dat we er met z’n allen nog moeten inkomen? Dit Europa-nummer zal u niet vertellen hoe u op 26 mei moet stemmen, maar misschien wel waarom.

---

• Tibor Navracsics, Hongaar. ** Het jaarlijkse feest van vrede en eenheid in Europa is 9 mei, als verjaardag van de Schuman-verklaring.