Getuigenis: toeren met de maxicosi

Sinds de geboorte van onze jongste dochter zit ik even op planeet moeder, waar er ondertussen zes kinderhandjes wonen. Mijn engagement als kunstenaar is nog groter geworden sinds deze kleine wezens me dagelijks een spiegel voorhouden. Door hen werd ik meer dan ooit die naïeve kunstenaar die van de wereld een betere plek wil maken. Een kunstenaar die perspectieven geeft en hoopvol wil zijn. Ik moet en zál dus verder werken. Maar lukt dat nog in het universum van de kunsten?

Vanuit de sector werd mij ooit als verse mama verweten dat ik niet geëngageerd genoeg was. Pas nu begrijp ik dat engagement toen verward werd met flexibiliteit. De klok rond repeteren, ‘s avonds je mails checken, zotte kilometers rijden naar een of andere residentieplek: dat is de realiteit van de überflexwerker, de kunstenaar.

Maar 'alles voor de kunst' is voorbij. Thuis wacht er iets veel belangrijkers. Zoals hopelijk elke jonge ouder heb ik geen kinderen op de wereld gezet om de afwezige ouder te zijn. Ik ben ook graag op tijd thuis om de kus op de geschaafde knie te geven.

Meermaals heb ik gegoocheld met babysits in loges, met baby’s op een vliegtuig richting een internationaal festival.

Laat ons zeggen dat het begrip flexibiliteit een andere dimensie heeft gekregen. Waar ik vroeger flexibel was in mijn eigen wereldje, ben ik dat nu in een wereld mét kinderen. Toen een van onze baby’s RSV had, suggereerde de dokter een ziektebriefje te schrijven zodat ik thuis kon blijven en borstvoeding kon geven om zo een ziekenhuisopname te vermijden. ‘Midden in een tournee, dokter?’ dacht ik meteen. Een tournee afgelasten omwille van die reden is namelijk onmogelijk, dus nam ik mijn baby mee op tournee.

En zo heb ik meermaals gegoocheld met babysits in loges, met baby’s op een vliegtuig richting een internationaal festival, met lokale onthaalmoeders omdat de repetitieplek te ver van huis was.

Toppunt van flexibiliteit

Werken in de kunst gebeurt nu eenmaal op onregelmatige uren, waar de huidige kinderopvang niet op voorzien is. Dus ofwel moet je nee zeggen op een job, ofwel neem je de kroost af en toe mee in de hoop dat het niet stoort. Vergaderen met een maxicosi op de achtergrond? Een voorstelling meepikken met een baby aan de tiet? Laat ons zeggen dat veel vrouwen getraind zijn in dubbele focus.

Waar ik vroeger kon tekenen voor overlappende projecten en even zeven dagen op zeven kon werken, moet ik nu vaker passen. Het afzeggen van zo’n project betekent soms het verlies van enkele maanden werk. Ook het netwerken schiet erbij in, want dat gebeurt vaak ’s avonds, in het weekend of op festivals tijdens schoolvakanties. Ook daar geven jonge ouders verstek, ten koste van werkgelegenheid en zichtbaarheid.

Vrouwelijke kunstenaars boven de dertig verdwijnen gestaag uit het werkveld van de kunsten.

Het toppunt van flexibiliteit bij de moeder/kunstenaar is dat ze zelfs een nieuwe baby vaak minutieus plant in de agenda. ‘Het zou goed zijn als ik dan zwanger ben, want als ik dan beval heb ik het rustiger, heb ik even geen werk of loopt het seizoen op z’n einde.’ Geloof me, dat gaat meermaals door de mallemolen van het artistieke vrouwelijke kopje. Want een project of een tournee wordt niet zomaar verplaatst. Of ze zorgen voor vervanging, alsof je zomaar inwisselbaar bent.

Maar hoe flexibel je ook bent, soms past het moederschap gewoon niet. Bij mijn laatste zwangerschap misliep ik een rol in een fictiereeks omdat een zwanger personage niet paste in het verhaal. Alle begrip natuurlijk, maar wel werk kwijt zonder wettelijke bescherming.

Want al ben je gekozen voor een rol, daarom heb je nog geen contract. En stel dat ik toch een contract had ondertekend met de tv-producent, is er nog geen haar op mijn hoofd die eraan denkt om mijn recht op te eisen en een hap weg te nemen uit het eeuwig krappe cultuurbudget. Bovendien wil ik later ook nog voor die producent kunnen werken, en dus wil ik in geen geval die boze actrice zijn die haar been stijf houdt en een vergoeding eist voor een rol die ze niet zal spelen.

Werken of werkloos zijn

Ook binnen de kunstenaarsregeling (ook wel: het kunstenaarsstatuut) zijn er aspecten die het voor een moeder/kunstenaar bemoeilijken. Onze overheid laat je als kunstenaar met een statuut ongemoeid als je ieder jaar kan aantonen dat je de voorbije 18 maanden 156 dagen hebt gewerkt. Helaas zit je moederschapsrust ook in die maanden vervat. Vrouwen krijgen dus meteen drie maanden minder om te bewijzen dat ze genoeg gewerkt hebben. Ronduit discriminerend.

Reken daar zoals gezegd nog eens de weken of maanden werkloosheid bij die een actrice ondervindt tijdens haar zwangerschap en je begrijpt meteen hoe hard een actrice, eens ze moeder wordt, moet gaan vechten voor haar statuut.

Geef kunstenaars de keuze om langer thuis te blijven voor hun kinderen, zonder dat het ten koste gaat van hun statuut.

Ook hoe de moederschapsuitkering berekend wordt, is een huzarenstuk. Werk je via interimkantoren, dan berekenen ze die op de drie maanden voor je bevallingsverlof ingaat. Ware het niet dat je als actrice vaak in de laatste maanden van je zwangerschap een heel pak minder werkt. Als je het geluk hebt ingeschreven te zijn bij een theaterhuis, wordt die uitkering berekend op één gewerkte dag voor je bevallingsrust ingaat. Is dat niet het geval, probeer dan maar iets te fiksen om niet terug te vallen op een uitkering waar je niet mee rond komt.

En dan zwijgen we ook nog eens over de creativiteit die het soms laat afweten, over de energie die op is door het sussen van huilende baby’s in de nacht. Door toch maar door te gaan met borstvoeding om je zieke baby erbovenop te helpen. Ook daar laat het kunstenstatuut geen pauze toe, geen ouderschaps- of lactatieverlof dat je er even tussen schuift. Het is werken of werkloos zijn, niks ertussen.

De rol van je leven

De statistieken liegen er niet om. Vrouwelijke kunstenaars boven de dertig verdwijnen gestaag uit het werkveld van de kunsten. Met als belangrijke oorzaak het jonge gezin. Wat een gemiste kans voor de diversiteit van de podiumkunsten!

Het kunstenaarschap heeft blijkbaar geen pauzeknop. Jammer, want die flexibiliteit keert wel terug, die kinderen raken wel uit de luiers, die avonden en weekends win je stukje bij beetje wel terug als geschaafde knieën ingeruild worden voor zuigzoenen.

Hoe de sector deze groep kunstenaars meer genegen zou kunnen zijn?

Hoe de sector deze groep kunstenaars meer genegen zou kunnen zijn? Door zelf de nodige flexibiliteit te voorzien. Geef kunstenaars de keuze om langer thuis te blijven voor hun kinderen zonder dat het ten koste gaat van hun statuut. Zoek ook op de werkplek samen naar oplossingen. Is bijvoorbeeld deeltijds werken een optie binnen een project? Kunnen repetitie-uren aangepast worden? Met begrip voor de situatie komen we alvast een heel eind.

Zo zorgt theatergezelschap Ultima Thule voor een centraler gelegen repetitieplek zodat ik sneller thuis kan zijn in de plaats van vier uur onderweg. Tal van culturele centra zorgden al eens voor een lokale babysit.

Maar het kan altijd nog beter. Schuif vrouwelijke kunstenaars niet zomaar aan de kant omdat je ze even niet gehoord of gezien hebt. Ze waren waarschijnlijk ergens anders, één van de grootste rollen van hun leven aan het vervullen.

---