Het nieuwe tijdperk van new age-muziek is hier

Mindfulness is een miljoenenindustrie geworden. Niet gek dat steeds meer artiesten zoals Billie Eilish en Charlotte Adigéry hun spirituele kant tonen. De nood aan kalmerende muziek was immers zelden groter. Is het nieuwe tijdperk van new age-muziek hier?

Door de coronacrisis zitten miljoenen mensen al weken in hun kot. Dat merkt ook Spotify. Uit onderzoek blijkt dat op die streamingdienst vooral playlists met klassieke muziek of titels als Sleep en Peacefull Piano hoge cijfers scoren en podcasts rond zelfreflectie, meditatie en yoga er floreren. Ook voor apps als Stop, Breathe & Think of Headspace, ontworpen om te bezinnen of in slaap te geraken, zijn het gouden tijden.

Het muzikale aanbod bij de meest populaire app Calm is op zijn minst verrassend te noemen. Naast de obligate speellijsten vol muzak en natuurgeluiden, biedt de app ook remixes aan van tienersensatie 5 Seconds Of Summer. Ook popidool Sam Smith is aanwezig met een Sleep Mix van How Do You Sleep?. Indie acts Sigur Ros, Nick Murphy en Moby maken zelfs speciaal muziek voor deze applicatie.

Om maar te zeggen: mentaal welzijn is ook in muzikale kringen een actueel thema anno 2020.

Peace and love

Muziek als helende kracht is een concept dat reeds dateert uit de oudheid. Maar het is pas in de jaren 1970 dat spiritualiteit zich op grote schaal binnen de moderne popcultuur manifesteert. Daarvoor moeten we naar de Amerikaanse Westkust, waar rond die tijd in Californië de ‘peace and love’-hippiedroom plaats lijkt te maken voor echtscheidingen, decadentie en corruptie. Ontsnappen uit de ratrace van de maatschappij draait meer en meer om overleven dan om rebellie en protest. Een teleurgestelde generatie zoekt zijn heil in niet-traditionele ideeën over gezondheid en welzijn, die door de tegenbeweging van de jaren 1960 geïntroduceerd zijn.

Uit de assen van de psychedelische cultuur ontstaat een nieuwe muzikale beweging die vooral draait rond meditatie en zingeving: new age. De inspiratiebronnen zijn divers: de kosmische muziek van Klaus Schulze en Ash Ra Tempel, minimalisten als Terry Riley en La Monte Young, de jazz van Tony Scott, Mahavishnu Orchestra en Paul Horn. En Irv Teibel’s Environment Series, een reeks natuuropnames die vanaf 1969 op plaat worden geperst.

In 1975 verschijnen twee sleutelalbums die de blauwdruk van het new age-genre vormen: Interdimensional Music van Iasos en Spectrum Suite van Steven Halpern. Het is het begin van een DIY-beweging die zich los van de traditionele muziekindustrie ontwikkelt. Albums en vooral cassettes verschijnen op onafhankelijke labels en zijn vaak enkel verkrijgbaar bij gespecialiseerde boekenwinkels, biomarkten en festivals.

Tijdens het Reagan-tijdperk wordt new age een marketingterm die zowel jazz, folk, rock, klassiek als elektronica omvat.

In 1981 start Tower Records in Californië met een aparte new age-sectie waardoor de vraag groeit en ook andere Amerikaanse platenzaken hun voorbeeld volgen. Grote platenlabels springen op de kar en ssluiten deals met kleinere labels als Living Music en tekenen artiesten als Kitaro en jazzgigant Pat Metheny. New age wordt zo een heuse marketingterm tijdens het Reagan-tijdperk die zowel jazz, folk, rock, klassiek als elektronica omvat.

Wanneer ook de etnische, vaak Keltische muziek van artiesten als Enya en Clannad haar weg naar het grote publiek vindt, worden de winstmarges van new age-muziek nog groter. Maar met die commercialisering van het genre gaat ook de muzikale kwaliteit achteruit. Midden jaren 1990 komen new age-releases vooral in de rekken terecht van kringloopwinkels en op rommelmarkten.

Discrete muziek

Parallel aan de new age-beweging ontwikkelt zich midden jaren 1970 ambient. Muzikaal zijn er veel gelijkenissen, maar de spirituele dimensie ontbreekt eerst bij ambient. De peetvader van deze stroming is Brian Eno. Wanneer de Britse producer-muzikant naar een plaat luistert en het lage volume niet kan aanpassen omdat hij aan het ziekbed gekluisterd is, raakt hij gefascineerd door de combinatie van muziek en omgevingsgeluiden. Het voorval vormt de start van het genredefiniërende album Discreet Music uit 1975.

Parallel aan de new age-beweging ontwikkelt zich midden jaren 1970 ambient.

Eno laat zich inspireren door klassieke componisten als Debussy, Satie en John Cage die met zijn werk 4’33 uit 1952 de luisteraar uitdaagt om stilte te beschouwen als een vorm van muzikale expressie. De ideeën zijn dus niet nieuw, maar de Brit is wel de eerste die er een duidelijk etiket op plakt. Discreet Music is de voorloper van Eno’s befaamde vierdelige ambient reeks. Op deel 3 Day of Radiance met multi-instrumentalist Laraaji en deel 4 On Land lijkt de focus te verschuiven van omgevingsmuziek naar meer meditatieve klanken.

Vreemd genoeg wordt ambient begin jaren 1990 omarmd door de dance-cultuur. Omdat een nachtje clubben vermoeiend is, installeren clubs chill-out kamers. Producers als The Orb, Biosphere, Pete Namlook en Future Sound Of London ademen house en techno, maar leggen tegelijkertijd de dansvloerwetten naast zich neer. Tot ook deze esoterische klanktapijten moeten plaats maken voor hippere genres als drum & bass en trip hop.

Back to the future

Maar alles komt terug. Zeker in popmuziek. In 2009 lanceert blogger Carlos Perez de naam chillwave als verzamelnaam voor Amerikaanse bands als Washed Out, Neon Indian en Toro Y Moi. De muzikanten zijn opgegroeid temidden 9/11, de oorlog in Irak en de beurskrach van 2008. Om te ontsnappen aan een onzekere toekomst maken ze nostalgische popmuziek die refereert aan een geïdealiseerde kindertijd. De escapistische teksten gaan over de zomer en het strand. De muziek klinkt alsof ze opgenomen is op een oude cassette en wordt gemaakt met vintage analoge synthesizers.

James Ferraro, Oneohtrix Point Never en Ramona Xavier halen new age, smooth jazz en liftmuziek door de mangel als satirisch commentaar op het kapitalisme.

Een zelfde retro-futurisme vinden we bij de vaporwave die eruit ontstaat. Deze marxistische variant bestaat quasi volledig uit vertraagde en bewerkte samples uit de eighties. James Ferraro, Oneohtrix Point Never en Ramona Xavier halen new age, smooth jazz en liftmuziek door de mangel als satirisch commentaar op het kapitalisme en de popcultuur. Rond diezelfde tijd verschijnen een aantal goed ontvangen new age-compilaties. Het excellente Lights In The Attic label verzamelt op I Am The Center: Private Issue New Age Music in America 1950-1990 verlichte geesten als Nesta Kerin Crain en reissue-label Numero pakt uit met Celestial Soul Portrait, een best of van new age-pionier Iasos.

Al deze fenomen blijken een voorbode te zijn van een decennium waarin rustgevende muziek weer hip wordt. Het internet is één verklaring voor deze evolutie. Gitaarmuziek herhaalt zichzelf in de teens en hiphop en urban behoren intussen tot de mainstream. Jonge hipsters die naar iets nieuws zoeken, komen dankzij een paar simpele muisklikken uit bij obscure genres als library music, Japanse interieurmuziek en new age. Dankzij de vinyl-revival duiken labels als Finders Keepers, Music For Memories, We Release Whatever The Fuck We Want Records of dichter bij huis Stroom parels op van vergeten artiesten als Suzanne Cianni, Gigi Masin, Midori Takada of Pablo’s Eye.

Slaaplied voor een dolgedraaide wereld

Wat verklaart de populariteit van deze genres? De hang naar relaxerende muziek lijkt de laatste tien jaar vooral een weerspiegeling van een maatschappelijk systeem – en niet enkel van het gevolg van enkele nieuwsgierige hipsters – dat zijn limieten overschreden heeft. Mensen kampen met hoge werkdruk en burn-outs en worden overstelpt met digitale prikkels. De klimaatverandering, economische instabiliteit en de politieke ruk naar rechts zorgen voor onrust en illustreren de collectieve nood aan onthaasting. Het is de voedingsbodem voor een bloeiende wellness-industrie. Fitnesscentra, wellnessvakanties en yogaklassen boomen, de boeken van psychologen Dirk De Wachter en Paul Verhaeghe vliegen over de toonbank en figuren als Marie Kondo worden als goeroes onthaald.

De hang naar relaxerende muziek lijkt een weerspiegeling van een maatschappelijk systeem dat zijn limieten overschreden heeft.

Streaminggigant Spotify voelde dit escapistische verlangen al vroeg aan en speelde daarop in door playlists te creëren die meer om sfeer dan om genres draaien. Het aanbod in categorieën als sleep en chill is de jongste jaren steeds groter geworden en verklaart waarom Ólafur Arnalds of Nils Frahm op Rock Werchter en Dour staan. Namen als Ludovico Einaudi of Jóhann Jóhannsson, vaak geïnspireerd door de zogenaamde religieuze componisten Arvo Pärt en Henryk Górecki, slaan aan bij zowel jong als oud.

De Nederlandse componist en pianist Joep Beving verwoordde het onlangs in Knack Focus: ‘ik zie een parallel tussen het succes van neo-klassiek en de romantiek van een eeuw geleden als reactie op het rationalisme van de tijd daarvoor.’ Vandaar ook dat de BBC afgelopen paasmaandag een acht uur durende uitvoering van Sleep door Max Richter uitzond. De omroep duidde het als volgt: ‘muziek voor de geest in tijden van lockdown. Een slaaplied voor een dolgedraaide wereld. Een meditatie die de hele wereld in quarantaine samenbrengt.’ Zo lijkt de Britse publiek omroep zich verder meer en meer te profileren als de kampioen van een nieuwe slow media beweging met het uitzenden van natuurbeelden op tv of podcasts die niet meer zijn dan realtime opnames van een wandeling in het bos.

Met het uitzenden van omgevingsgeluiden profileert BBC zich steeds meer als de keizer van een nieuwe slow media-beweging

Het is een tendens die zich in steeds meer andere muziekgenres manifesteert. Zo bracht Kamasi Washington in 2015 astral jazz weer onder de aandacht met zijn album The Epic. Collega’s als Shabaka Hutchings of Idris Ackamoor grijpen eveneens terug naar de spirituele periode van John Coltrane, Pharoah Sanders en Don Cherry. En ook in de dance-cultuur beginnen jonge producers heimwee te vertonen – al dan niet als antwoord op de overgeproducete en lawaaierige EDM – naar de ambientrooms uit de jaren 1990. Jon Hopkins gebruikte in zijn single Neon Pattern Drum de new age-textuur van klankschalen. Kelly Lee Owens vroeg haar vriendin om een gongbad te verzorgen als support act bij haar shows. En de Belgische Charlotte Adigéry bracht een meditatie-tape uit op DeeWee, het label van de Soulwax broers.

Billie Eilish, ASMR-icoon

Dat onze popcultuur ondertussen dweept met een zekere hang naar zelfreflectie als antwoord op een stressvolle maatschappij is ook in hiphop en r&b kringen doorgedrongen. Solange Knowles verklaarde vorig jaar dat haar introspectieve album When I Get Home sterk beïnvloed was door The Secret Life Of Plants van Stevie Wonder. Deze synthplaat was een soundtrack gebaseerd op een new age-boek over de emotionele band tussen planten en mensen. Far out? Hiphop-producer RZA van Wu Tang Clan maakte voor kruidentheemerk TAZO de EP Guided Explorations, een mix van cinematografische hiphopbeats en zweverige commentaar van de maestro himself.

Daarnaast produceren iconen als Wiz Khalifa of Cardi B tegenwoordig ook ASMR-video’s voor YouTube. Deze fluistervideo’s van ASMRtists boomen tijdens deze coronaperiode. Per definitie staat ASMR voor Autonomous Sensory Meridian Response, een tinteling die ontstaat bij het horen of zien van bepaalde auditieve of visuele prikkels. In de praktijk gaat het over populaire video’s waarin mensen met hun vingers de microfoon aanraken, een appel eten of hun haar kammen. Het gevoel dat dit opwekt zou een middel zijn tegen depressie, slapeloosheid en pijn.

Sommigen beweren zelfs dat de hitparade hierdoor in de toekomst rustiger zal worden. Hun belangrijkste argument? Billie Eilish. De Amerikaanse zangeres hanteert immers ASMR-principes in haar muziek. Zoals de meeste makers van zulke fluistervideo’s neemt zij haar muziek in haar slaapkamer op. Ze is ook jong en vrouwelijk, zoals de meeste ASMRtists. Haar songs zijn catchy, maar de toon van haar stem rustgevend en de productie vaak dromerig. Haar broer en producer Finneas maakt immers veelvuldig gebruik van ritmische kliks, krisperige akoestiek en zintuigelijke samples zoals het geluid van een tandartskabinet of het slijpen van een mes. Dat verklaart waarom ze zo populair is bij de ASMR-gemeenschap en YouTube vol staat met fluisterhommages aan haar album.

Het illustreert hoe ondertussen ook muziek voor een groot publiek dweept met een zekere vorm van spiritualiteit. Net zoals in de jaren 1970 new age zich ontwikkelde van een undergroundgebeuren tot mainstream fenomeen, lijkt rustgevende muziek zich via allerlei niches opnieuw te hebben genesteld binnen de commerciële popcultuur. En dit als reactie op het toenemende rationalisme en materialisme in onze maatschappij.