Indépendance Cha Cha: ook in België?

Op 30 juni 1960 werd Congo onafhankelijk na decennialange onderdrukking door koning Leopold II en de Belgische overheid. Het lied waarmee die dag werd opgeluisterd, Indépendance Cha Cha, geldt nog steeds als het officieuze Congolese volkslied maar verdween uit het Belgische collectieve geheugen. 'Kunnen we ook Belgen zonder Congolese roots warm maken voor het nummer?', vraagt Baudouin Mena Seba zich af.

Vandaag is het precies 61 jaar geleden dat Congo zijn onafhankelijkheid viert. Op 30 juni 1960 werd het land onafhankelijk na meer dan 75 jaar kolonisatie én onderdrukking, eerst onder het bewind van de Belgische vorst Leopold II en later onder de Belgische overheid. Het is ook op deze dag waarop de eerste verkozen premier van Congo, Patrice Emery Lumumba, onverwacht het woord nam in het Palais de la Nation in Kinshasa. Zijn rede duurde minder dan dertien minuten, maar deed veel emoties oplaaien. Hij legde een vinger op een open wonde die tot op heden nog altijd gevoelig blijft. Lumumba benadrukte namelijk de gewelddadigheid van het kolonialisme en hoe deze ideologie sporen naliet op de mensheid.

‘Wij hebben ironie, beledigingen, slagen gekend die we ‘s ochtends, ‘s middags en ‘s avonds doorstonden, omdat wij Zwarten zijn. Wie zal vergeten dat aan een zwarte “tu” werd gezegd, zeker niet als aan een vriend, maar omdat het meer eerbare “vous” alleen voor blanken werd gereserveerd?’

Naast Lumumba’s legendarische woorden kregen de meeste Congolezen ook een onvergetelijk lied te horen op de dag van de onafhankelijkheid.

Zijn speech schoot in het verkeerde keelgat bij koning Boudewijn. Lumumba’s toespraak was een antwoord op het discours van de Belgische vorst. Boudewijn verheerlijkte het koloniale project van zowel Leopold II als de Belgische overheid. Tot op vandaag blijft het betoog van Lumumba weergalmen in de oren van veel mensen, zowel op het Afrikaanse continent als in de diaspora, die zich verzetten tegen elk vorm van onderdrukking of (neo)kolonialisme.

‘Wij gaan alle discriminatie van elke verscheidenheid afschaffen en aan éénieder de positie verzekeren die de menselijke waardigheid, werk en toewijding hem gerechtigen. Wij gaan niet regeren door de vrede van kanonnen en bajonetten, maar door een vrede van het hart en de wil (applaus).’

Naast zijn legendarische woorden kregen de meeste Congolezen ook een onvergetelijk lied te horen op de dag van de onafhankelijkheid: Indépendance Cha Cha. Dit lied swingde de Congolezen naar de onafhankelijkheid en markeerde het officiële einde van Belgische kolonisatie. Indépendance Cha Cha verdween uit het Belgische collectieve geheugen. Nochtans klonk het lied voor het eerst op Belgische bodem. Wat weten we nog van Indépendance Cha Cha en hoe kunnen we 61 jaar later het onafhankelijkheidslied in ere herstellen?

African Jazz in Brussel

Indépendance Cha Cha werd enkele maanden voor de Congolese onafhankelijkheid gecomponeerd door African Jazz, een Congolese muziekgroep. Het lied wordt gezongen in verschillende Congolese talen: Lingala, Kikongo en Chiluba. Aan het hoofd van de groep stond Joseph Kabaselé, ondersteund door zes andere leden die hij kende sinds zijn kinderjaren. Kabaselé, beter bekend onder zijn artiestennaam Grand Kallé, was in de jaren 1950 een gerenommeerde muzikant. Als jongen leerde hij het vak in volle koloniale tijd bij de katholieke missionarissen van Scheut. Hij liet de religieuze liederen voor wat ze waren. Geïnspireerd door de Afro-Cubaanse rumba vormde hij later de muziekgroep African Jazz.

Wanneer België tussen 1959 en 1960 een rondetafelconferentie organiseert in Brussel, waarbij Congolezen en België de onafhankelijkheid van Congo onderhandelden, is Grand Kallé ook in Brussel. Zijn muziekband wordt uitgenodigd op verzoek van Tomas Kanza, een invloedrijke Congolese diplomaat, om de rondetafelconferentie van dichtbij te wonen. Het is tijdens deze reis dat Grand Kallé in contact komt met prominente Congolese figuren als Joseph Kasavubu en Patrice Emery Lumumba. Op dat moment weet de zanger van African Jazz nog niet dat hij gesprekken voerde met zowel de toekomstige president als eerste minister van Congo.

Maar één ding was zeker: Kabaselé had al heel snel door dat hij een uniek moment in de Congolese geschiedenis bijwoonde. Daarom besloot Grand Kallé, samen met zijn band African Jazz, die gebeurtenis te gieten in een lied.

Een verworven onafhankelijkheid

Terwijl de melodie aanmaant om te dansen, roept de tekst op tot reflectie.

‘Onafhankelijkheid cha cha, wij hebben ze verworven
Oh cha cha, verworven vrijheid
Aan de rondetafel cha cha hebben ze gewonnen
Cha cha wij hebben ze verworven’

Indépendance Cha Cha staat na al die jaren nog altijd geboekstaafd als officieus volkslied.

Zo zingt Grand Kallé over de strijd voor onafhankelijkheid. Daarmee wordt de toon heel duidelijk gezet: de Congolese onafhankelijkheid werd niet ‘verkregen’ van de kolonisator, maar eerder verworven. Deze strofe was dan ook een harde kritiek op het Belgische koloniale beleid dat geen afstand wou nemen van haar kolonie(s). Verder roept Indépendance Cha Cha op tot politieke eenheid van Congo en speelt nadien in de achtergrond een ongelofelijke seben, een melodisch gitaarspel in de Congolese rumba. Indépendance Cha Cha staat na al die jaren nog altijd geboekstaafd als officieus volkslied en wordt door Congolezen wereldwijd in één adem genoemd met Dipenda, 30 juni 1960. Later werd het ook een lied van hoop. Hoop voor het Congolese volk en vele andere volkeren die onder het kolonialisme leden.

Kunnen we ook Belgen zonder Congolese roots warm maken voor het aanstekelijke Indépendance Cha Cha? Vorig jaar stond, onder impuls van de wereldwijde Black Lives Matter-protesten, het Belgische koloniale verleden als nooit tevoren in de schijnwerpers. Stilaan worden voorzichtig de eerste stappen gezet om dat verleden verder collectief te herdenken. Laten we laagdrempelig beginnen. De opzwepende muziek van Grand Kallé is de ideale ijsbreker om ons eraan te herinneren dat de Congolese onafhankelijkheid allesbehalve vanzelfsprekend was en welke impact de Belgische bezetting in Congo had op zowel de Congolese als Belgische bevolking, en tot op vandaag nog altijd heeft.