Kanye West als performancekunstenaar (of idioot)

Kanye West is weer volop in het nieuws. Hij betuigde zijn steun aan Donald Trump, bracht een nummer uit waarop hij dada-achtige onzin uitkraamt en zei dat slavernij ‘een keuze was’. Probeert de Amerikaanse hiphop-artiest zijn carrière te verwoesten of net te boosten?

De dingen die Kanye West zegt en doet worden steeds controversiëler, tot zelfs onverdedigbaar. Maar nieuw is dat niet. West doet dit bij elk album dat hij van plan is om op begin juni uit te brengen (al hintte hij onlangs op Twitter dat hij nog maar twee nummers klaar heeft). Is de Kanye West die we op Twitter en in de media zien ook een creatie, een extensie van de kunstzinnigheid die hij in muziek en mode propageert? Wat als Kanye West een perfomancekunstenaar is in de geest van Andy Kaufman? Er zijn bewijzen voor.

Enkele weken geleden postte Kanye West een foto op Twitter met de caption ‘mood board’. Op de foto stonden een schets van Andy Kaufman, een boek over David Hammons, Bliz-aard Ball Sale, én een boek over Joseph Bueys. Wie zijn deze mensen? Andy Kaufman is natuurlijk de beruchte comedian die weigerde een lijn te trekken tussen het leven op en naast het podium. Hij deed zich jarenlang voor als worstelaar en vrouwenhater, of zijn politiek incorrecte alter ego Tony Clifton. Ook stond Kaufman bekend om zijn gibberish-liedjes, die hij tijdens optredens met bongo’s uitvoerde – liedjes die de geestelijke ouders van Wests recente nummer Lift Yourself zouden kunnen zijn (deze diss-track werd intussen weer offline gehaald door West).

Is de Kanye West die we op Twitter en in de media zien een creatie, een extensie van de kunstzinnigheid die hij in muziek en mode propageert?

Elena Filipovics Bliz-aard Ball Sale, ook afgebeeld op de foto, is een boek dat het gelijkaardige iconische werk van kunstenaar David Hammons onderzoekt, waarbij hij op een markt in New York sneeuwballen verkocht – hoe groter, hoe duurder – als commentaar op de steeds meer kapitaliserende natuur achter het tonen en verkopen van kunst. Verder siert ook Joseph Beuys op Wests mood board. In 1974 sloot deze conceptuele kunstenaar zich drie dagen lang op in een galerijruimte met een wilde coyote. Acht uur per dag leefde en communiceerde Beuys met het dier. De Duitse kunstenaar zag in het Amerika van de jaren zeventig een (door de oorlog in Vietnam) verdeeld land dat steeds verder verwijderd raakte van een werkende samenleving tussen de verschillende rassen en klassen. De coyote symboliseerde de mogelijkheid tot verandering – Amerika’s spirit animal –, zonder daarbij haar rol als gevaarlijk roofdier te verliezen. ‘You could say that a reckoning has to be made with the coyote,’ zei Beuys, ‘and only then can this trauma be lifted.’

De titel van Beuys werk? I like America and America Likes Me. Meteen denken we aan een tekstflard van ‘On Sight’ uit Kanye’s album Yeezus (2013) die, mocht dit het einde van Kanye West betekenen, als epitaaf op de steen van zijn carrière mag komen te staan: ‘Soon as they like you make them unlike you.’

De foto die West onlangs op Twitter postte (hieronder afgebeeld) is niet alleen essentieel in het begrijpen van Kanye West in 2018, het is ook het belangrijkste bewijsstuk in de zaak ‘Kanye West als performancekunstenaar’.

Make Kanye Great Again

Drie weken geleden keerde Kanye West, na een absentie van ongeveer een jaar, terug op het door hem zo geliefde Twitter. Eerst kondigde hij aan dat hij live een boek zou gaan schrijven, vervolgens dat er een nieuw album aan zat te komen. Toen begon hij, na een aantal quasi-filosofische rants, over de conservatieve denker Candace Owens. Al snel volgde ook Donald Trump zelf. Niet alleen noemde West hem zijn ‘brother’, maar hij liet zich ook fotograferen met de controversiële, felrode MAGA-pet (Make America Great Again) die we met de Trump-campagne associëren. De backlash was gigantisch.

Het is niet de eerste keer dat West met Trump flirt. In 2016 had West zich op het podium al positief over de president uitgesproken, en zich na zijn ziekenhuisopname zelfs met hem laten fotograferen in New York. Maar iets in de symboliek van het dragen van die pet raakte mensen. Over de hele situatie bracht de muzikant een nummer uit, ‘Ye vs. The People’, waarop hij rapt: ‘I never stopped fighting for the people. Actually wearing the hat will show people that we equal.’ Ook in volgende tweets zegt Kanye West dat dit zijn bedoeling is geweest: om mensen samen te brengen, ‘to lead with love’, en om zichzelf te positioneren als vrijdenker – iemand die niet conservatief of vooruitstrevend is, niet Republikein of Democraat, maar zegt, denkt en draagt wat hij zelf wil, zonder dat daar volgens hem consequenties aan verbonden hoeven te worden.

It’s my hat now

West probeert al langer de angel uit bepaalde symbolen te halen. In 2013 liet hij de de Stars and Bars op zijn jasje naaien: hét symbool van het Zuiden van de Verenigde Staten tijdens de burgeroorlog, en bij extensie dus het in stand houden van de slavernij. Er zijn zelfs foto’s waarop West zichzelf drapeert in de confederatievlag. Hierover zei hij tijdens een radio-interview: ‘The Confederate flag represented slavery in a way. That’s my abstract take on what I know about it, right? So I wrote the song ‘New Slaves’. So I took the Confederate flag and made it my flag. It’s my flag now.’ Daarom liet West de vlag ook nadrukkelijk naar voren komen in de merchandise voor zijn Yeezus-tour.

Het vlaggenverhaal is niet alleen tekenend voor de manier waarop West universele symbolen eigen maakt, maar ook hoe hij al jaren de hiphop benadert: met de opgeknipte en vervormde samples maakte hij in het begin van zijn carrière nieuwe muziek uit oude muziek, en later deed hij hetzelfde door alles wat er zich op het gebied van popmuziek afspeelde op te zuigen en er zijn eigen merk op te zetten. Zo is het met de auto-tune gegaan – ‘808’s & Heartbreaks’ –, de falsetto van Justin Vernon – ‘My Beautiful Dark Twisted Fantasy’ –, de drums van Travis Scott en de punkhouding van Death Grips – ‘Yeezus’ – en zo zijn er nog talloze voorbeelden. Kanye West is muzikaal gezien altijd al een conservator geweest, en de beste die we hebben op dat gebied.

Kanye West is muzikaal gezien altijd al een conservator geweest, en de beste die we hebben op dat gebied.

Iets soortgelijks is hij met de MAGA-pet aan het doen. West wil zeggen: ‘It’s my hat now’. Het gaat hem erom de associaties die we bij bepaalde beelden hebben opnieuw te onderzoeken, ‘re-appropriation’, en daarbij bespaart hij zichzelf ook niet: zo is hij van plan een foto van Jan Adams, de chirurg die de cosmetische operatie uitvoerde waaraan Wests moeder overleed, te gebruiken als albumcover. Een duidelijk voorbeeld van Kanye West vleesgeworden, contemporaine internetgedachte: alles is van iedereen om vrij te gebruiken en nieuwe interpretaties aan te geven.

Aan wie doet die omschrijving ons nog meer denken? Juist, de wolf in de kamer, drager van de pet – Trump himself. Zonder het internet was The Donald geen president geweest. In zijn uitmuntende essay ‘4chan. The Skeleton Key to the Rise of Trump’ (2017) zet Dale Beran uiteen hoe Trump werd verkozen omdat hij een idioot is. De jonge internetgeneratie zag in hem de belichaming van hun geliefde Pepe the Frog: ‘The grotesque, frowning, sleepy eyed, out of shape, swamp dweller, peeing with his pants pulled down because-it-feels-good-man frog is an ideology, one which steers into the skid of its own patheticness.’

De webnihilisten zagen Trump als een onmiskenbare loser, en wilden hem juist daarom in het Witte Huis hebben – voor de tragikomische vertoning die dat op zou leveren. Naomi Klein liet in haar boek No Is Not Enough. Resisting Trump’s Shock Politics and Winning the World We Need (2017) zien hoe Trump shockdoctrine gebruikt als superkracht. ‘I think [Trump] is a showman and he is aware of the way that show distracts people,’ zei Klein in een interview met The Guardian. ‘Trump is an idiot, but don’t underestimate how good he is at that.’ Vervang Trump voor West en beide opmerkingen blijven recht overeind staan.

Uitblinken in domheid

Er zijn een aantal dingen die je in je achterhoofd moet houden bij Kanye West. Hij is ten eerste een marketinggenie, misschien wel even groot als dat hij een muzikaal genie is. Daarvoor hoeven we alleen maar te kijken naar de rollout voor zijn album The Life of Pablo uit 2016: nadat hij een aantal losse nummers had uitgebracht, postte West een foto van de tracklist van zijn nieuwe album, dat eerst So Help Me God, maar nu Swish zou gaan heten. Daarna maakte hij ruzie met rapper Whiz Khalifa op Twitter – de stunt leverde hen beide 100.000 extra volgers op, ook Khalifa stond op het punt een album uit te brengen. Meerdere versies van de tracklist volgden, het album werd nu Waves genoemd.

Het album was na lang wachten eindelijk te beluisteren toen West Madison Square Garden binnenliep met niets meer dan een laptop onder zijn armen. Hij plugde een audiokabel in, drukte op play en liet zo de 20.000 mensen in Madison Square Garden het album horen dat inmiddels The Life of Pablo heette. Het evenement werd live over de hele wereld gestreamd. Het is niet ondenkbaar dat Kanye West met Khalifa heeft afgesproken dat het allemaal zo zal gaan. Amerika vergeeft niet per se snel, maar kan het niet helpen te vergeten. Er is altijd weer een schone lei. Het is zelfs mogelijk dat de beruchte interruptie bij de VMA’s is bedacht door West, Swift en hun management.

Amerika vergeeft niet per se snel, maar kan het niet helpen te vergeten. Er is altijd weer een schone lei.

Ook Pablo verscheen niet zonder controverse. Zo rapte West op single ‘Famous’: ‘I feel like me and Taylor (Swift) might still have sex. I made that bitch famous.’ Op Twitter zei West dat Bill Cosby onschuldig was, een al even onvergefelijke opmerking als zijn recente uitspraak over slavernij. Toch hoor je hier niemand meer over. Die akkefietjes lijken nu, twee jaar later, op milde uitspattingen.

In de videoclip voor ‘Famous’ fungeerden naakte, wassen beelden van beroemde mensen – wederom West die de associaties onder iconografie vandaan haalt voor zijn eigen gebruik –, onder wie zijn vrouw Kim Kardashian, Taylor Swift, Rihanna, Bill Cosby en… Donald Trump. De wereld die West voor zichzelf creëert is een wereld zonder consequenties, geen wonder dat hij zich nu ontpopt als een advocaat van ‘free thought’. West heeft altijd al begrepen dat in de wereld van glitter and glamour niets echt bestaat, en je dus alles zelf mag verzinnen. Zeker nu hij in Calabases woont en met Kim Kardashian is getrouwd, lijkt hij zich af te vragen: als dit allemaal niet bestaat, wat geeft het dan wat ik doe? Het podium is een heilige plaats waar onder het vaandel van goede of slechte kunst alles gezegd mag worden – het probleem is dat iemand als West de wereld en daarbij het publieke debat als podium ziet.

De wereld die West voor zichzelf creëert is een wereld zonder consequenties, geen wonder dat hij zich nu ontpopt als een advocaat van ‘free thought’.

West refereert veel aan ‘the sunken place’, de plek uit de film Get Out waarover regisseur-schrijver Jordan Peele zei: “The sunken place is the system that silences the voice of women, minorities, and of other people (…) Every day there is proof that we are in the sunken place.” Wellicht ziet West in the sunken place juist een plaats waarin minderheden geen conservatieve gedachten mogen hebben. Op zijn mangum opus My Beautiful Dark Twisted Fantasy is het eerste wat we horen de stem van Nick Minaj die Roald Dahl parafraseert: ‘Twisted fiction, sick addiciton, so gather around children, zip it, listen.’ Daarmee wordt de wereld van West geopend, een wereld die bolstaat van de sprookjes, fantasieën en andere twisted fictions. ‘Lost in this plastic life,’ rapt hij op ‘Lost in the World’, het nummer dat dat album afsluit. Een wereld zonder consequenties, of zoals Doreen St. Félix onlangs in de New Yorker schreef: ‘… he is a citizen only of the country of conceptual art.’

Strange fruit

In datzelfde stuk schrijft St. Félix: ‘The artist is telling us he is in control. However crushing it is to do so, we should take him at his word.’ Het is inderdaad bijna ondenkbaar dat de man die ooit rapte: ‘What’s a Black Beatle anyway? A fucking roach?’, en tijdens een Katrina-telethon zich onsterfelijk maakte met de uitspraak dat George Bush zich niet om zwarte mensen bekommert, nu de deur uitgaat met die Trump-rode pet op.

Op dinsdag 1 mei verschenen er twee interviews met de artiest: eerst eentje van bijna twee uur met Charlamagne Tha God, een radio-DJ. In dit interview komt West goed uit zijn woorden, hij is kalm en eerlijk als hij het over zijn breakdown heeft, over de overval op zijn vrouw, over de relatie met Jay-Z. Aan niets is te zien dat hij het niet onder controle heeft. Nog geen zes uur later staat hij te schreeuwen op het kantoor van TMZ, over zijn liposuctie, over zijn verslavingen en dat de slavernij een keuze was (dit laatste heeft hij inmiddels via tweets uitgelegd, maar de schade is gedaan). Die constante juxtapositie wordt mogelijk bewust door West naar buiten wordt gebracht. We hebben het hier over de man die ‘Strange Fruit’ samplede, een verbijsterend nummer over lynchen, en besloot er een trapbeat van Hudson Mohawke onder te zetten.

Is Kanye West een performancekunstenaar? Is hij zoals Andy Kaufman bezig om simpelweg de wereld op stelten te zetten, om de leegte van de media te benadrukken, om simpelweg om de kunst een complete idioot van zichzelf te maken? Is Trump de coyote met wie hij zichzelf moet opsluiten om te zien of er een vorm van communicatie mogelijk is? Is hij Yeezus, een vervormde versie van de Verlosser die onze zonden op zich neemt door ze zelf uit te voeren? Het moodboard dat hij op Twitter plaatste blijft daarbij een smoking gun, een bijna onweerlegbaar bewijs voor de inmiddels wijder verspreidde theorie dat Kanye West bezig is met een doorwrocht stukje perfomancekunst.

Of West is wél een idoot, en zit er geen voorbedachte rade achter zijn uitspattingen, is hij geen marketinggenie of performancekunstenaar in de lijn van Kaufman. Het kan zijn dat hij al jaren in een afgrond aan het schreeuwen is en dat er eenvoudigweg te veel mensen met notitieboekjes omheen zijn gaan staan alles te notuleren. Maar het kan ook zijn dat dit wél de kunstenaar Kanye is, hoezeer er ook over de kwaliteit van die kunst valt te twisten. Om met Jake Barnes in The Sun Also Rises te spreken: ‘Isn’t it pretty to think so?’