Laat ons stoppen met zeuren

Zullen meer subsidies alle problemen in de cultuursector oplossen? Soms krijg je die indruk, als je de vele betogen richting de politiek hoort. Zelf vinden wij kunstsubsidies vooral zinvol als dat extra zetje om bij kunstenaars en organisaties meer eigen ondernemerschap te creëren. Ondernemerschap is geen vies woord. Het is het eerste antwoord op de vraag hoe we cultuur belangrijker kunnen maken in de samenleving.

Bij CASCO Phil hebben we van ondernemerschap wel wat kaas van gegeten. Van bij onze start in 2008 – toen nog als 'Belgische Kamerfilharmonie' – is ons orkest erin geslaagd om zonder structurele subsidies toch een plek te verwerven in gerenommeerde binnen- en buitenlandse zalen, van het Concertgebouw Amsterdam tot de Brusselse BOZAR.

Met een vaste groep van zowat 40 musici, kleiner of groter naargelang het project, streven we naar een nieuwe invulling van het begrip ‘orkest’. Naast onze cyclus van klassieke projecten experimenteert ons ‘huis van muziek’ ook graag met grensverleggende vormen die de klassieke orkeststructuur openbreken. En dat dus allemaal (bijna) zonder overheidssteun.

Vanzelf werd CASCO Phil een soort curiosum in Vlaanderen, een ‘case’ voor onderzoekers hier en in het buitenland.

In het begin vroeg CASCO Phil wel een paar keer projectsubsidies aan, maar zowat elk dossier werd negatief beoordeeld. Bij elke verfijning vond men weer een andere stok om ons uit het gesubsidieerde kringetje te slaan. Algauw hadden we genoeg van die negatieve energie en zijn er alleen nog een paar heel specifieke aanvragen ingediend, af en toe met licht succes.

Vanzelf werd CASCO Phil een soort curiosum in Vlaanderen, een ‘case’ voor onderzoekers hier en in het buitenland. Regelmatig wordt onze organisatie in discussies gebruikt – en uiteraard ook misbruikt – om aan te tonen dat het best mogelijk is om zonder subsidies te overleven. Hoe we dat al elf jaar volhouden?

Ons bestaan is puur gebaseerd op ondernemerschap. Samen met een stevige raad van bestuur met ervaren managers en ondernemers, een zorgvuldig opgebouwd netwerk en talloze grote en kleine partners wordt CASCO Phil gerund als een bedrijf.

De elementen die ons succes uitmaken: lage overhead, risico-analyse, costs control, oerdegelijke accountancy, originele programma’s, een nauwgezette selectie van de beste musici, een duidelijk profiel, veel doorzetttingsvermogen en elk concert spelen alsof ons leven ervan afhangt. Als één van die aspecten ontbreekt, valt de organisatie als een kaartenhuis in elkaar. Meer dan eens moeten we bijschaven, evident. Maar alle parameters worden te allen tijde in het vizier gehouden.

Optimaliseren kan je leren

Vaak hoor je zeggen: ‘musici horen muziek te maken’, ‘kunstenaars moeten vooral kunst maken’, ‘niet alle kunstenaars hebben het in zich om in maatpak te gaan netwerken’. Dat klopt, maar tegelijk denken wij vaak: ‘stop met zeuren’.

Een cruciaal aspect aan ‘cultureel ondernemerschap’: optimaliseer wat er al is.

Wij begrijpen ten volle dat niet elke kunstenaar een netwerker is of administratief onderlegd is om dossiers op te maken. Sommige kunstenaars willen zich gewoon 100% artistiek focussen, natuurlijk. Alleen moet je je dan op z’n minst goed omringen met mensen die kunnen wat jij niet kan. Om hen aan te trekken, moet je terug naar de basis van waarmee je bezig bent: voor elke goede musicus, kunstenaar of theatermaker volstaat het om een handvol mensen te begeesteren met zijn of haar werk en van daaruit verder te bouwen.

Dat is een cruciaal aspect aan ‘cultureel ondernemerschap’: optimaliseer wat er al is. Doorzoek alle contacten die je door de jaren in verschillende boekjes verzamelde: daar zit altijd wel een oom tussen met een groot bedrijf, een oude klasgenoot die intussen ondernemer is geworden of een vriendin die misschien tips kan geven omdat ze bij de overheid werkt.

En stel jezelf kritische vragen die je vooruit helpen. Besteed ik mijn tijd optimaal? Hoe zie ik mijn plek in het landschap vol andere waardevolle kunstenaars? Wat doen mijn concullega’s precies? Waarom zou iemand mij boeken of een opdracht geven, en niet die andere?

Analyseer je omgeving en wees kritisch voor jezelf. Daarom moet je niet raken aan je artistieke integriteit, maar door elk aspect van je activiteiten onder de loep te nemen kan je enorme vooruitgang boeken. Alleen al door problemen te benoemen zet je vaak vanzelf een stap naar de oplossing.

Bij CASCO Phil vertaalt zich dat vandaag in inkomsten uit samenwerking met private partners en tax shelter constructies, een doorgedreven Friends-werking en corporate activiteiten als golfevents en workshops rond leiderschap. Dat zijn schoten in de roos, en perfect scalable.

Veel méér dan dat er overheidsgeld naartoe gaat, brengt de cultuursector geld op.

Zij zorgen voor de nodige inkomsten om onze vijf stafmedewerkers (op zelfstandige basis) degelijk te vergoeden, net als onze muzikanten voor elke repetitie en elk concert. Daarnaast organiseren we er ook sociaal geëngageerde activiteiten mee, zoals onze participatieve Croque-muziekvakanties voor kinderen tussen zes en twaalf jaar uit alle lagen van de bevolking, met speciale aandacht voor gezinnen in (kans)armoede.

Cijfers zijn dus erg belangrijk bij CASCO Phil: over elke euro die we uitgeven, denken we heel actief na. Maar nooit staan die cijfers een uitdagend artistiek idee in de weg. Inhoud primeert, dan pas komt de rede en bekijken we hoe we een project gerealiseerd krijgen. Bij die laatste stap zijn we dan net zo creatief en gedreven als in de concertzaal. Daar maken we het verschil.

Voorbij de volgende horde

Zijn wij daarom tegen subsidies? Allerminst. Al vergelijken wij onze culturele organisatie graag met een regulier bedrijf, er is een punt waarop die vergelijking stopt. Je doelstellingen met cultuur zijn nu eenmaal anders dan commerciële doelstellingen. Een regulier bedrijf dat een next step wil nemen, trekt naar de beurs. Een cultuurorganisatie die alles geoptimaliseerd heeft en naar een next level wil, heeft een impuls van buitenaf nodig.

Tournees, werken met grote artiesten en invloedrijke kunstenaars, hogere salarissen om betere mensen aan te trekken, een bredere staf voor het groeiende takenpakket: er komt altijd een moment waarop je op je eigen grenzen stoot. Net in die cruciale fase ligt een belangrijke rol voor de overheid, om mee te investeren om een volgende horde te nemen en nóg beter te worden.

Zó moeten we de politiek aanspreken: niet zeurend over te lage inkomsten, maar overtuigd van onze eigen sterkte.

Zo willen wij nu bij CASCO Phil onze nog wankele structuur verduurzamen en ten volle professionaliseren. Een structurele subsidie die de loon- en overhead-kosten dekt, lijkt daarvoor een logisch gevolg van alle geleverde werk. Voor onze projecten zullen we zelf wel creatieve oplossingen blijven zoeken, maar dat kan alleen vanop een stevig financieel fundament, en dat voorziet de private markt niet.

Na elf jaar voelt overheidsinvestering dus noodzakelijk. Niet om ons achterover te doen leunen, maar net om ons ondernemerschap nog slagkrachtiger en inventiever te maken. Het is dat ondernemerschap dat het maatschappelijke draagvlak voor cultuur groter maakt, en de terugverdieneffecten van de kunsten nog uitbreidt. Want veel méér dan dat er overheidsgeld naartoe gaat, brengt de cultuursector geld op.

Zó moeten we de politiek aanspreken: niet zeurend over te lage inkomsten, niet met de bedelstaf, maar overtuigd van onze eigen sterkte. Van onze creatieve ondernemingszin.

---