Lectori Salutem Sinterklaas Kapoentje

December is traditioneel de maand van pakjes, lichtjes en chocola. Maar het sinterklaasfeest heeft een donkere geschiedenis, die niet alleen gekleurd wordt door kolonialisme, maar ook door misogyne rituelen. Dat anti-vrouw sentiment leeft door tot op de dag van vandaag, schrijft auteur Astrid H. Roemer. Hoog tijd dus dat de goedheiligman op pensioen gaat.

Lectori Salutem Sinterklaas Kapoentje

Niet ver bij Nederland vandaan ligt een grondgebied met een dorp waar jaarlijks ooit een merkwaardig feest werd gevierd. Het had meer van een ritueel dan van een feest want er was geen sprake van uitbundig volksgenot uitgedrukt in pepernoten en chocola, er werd niet gezongen en niemand kreeg cadeautjes. En toch, Eerwaarde Sinterklaas Kapoentje, en toch heb ik het idee dat ik eindelijk de absolute bron heb gevonden van het decemberfeest, dat mijn kleine leven in Paramaribo tot een groot bestaan in Nederland heeft gemaakt. In dat dorp ginds werden jonge mannen en opgeschoten jongens geronseld om in een bepaald leger te dienen. Oorlogstijd? Ik weet het niet. Eens per jaar mochten ze terug naar huis, op lang verlof, en laat het dan precies op 5 december zijn. En om hun aanwezigheid te vieren werden meisjes die dat jaar hun opleiding hadden afgerond, spelenderwijs, na de diploma-uitreiking en onder gejuich, in een extreem koudwatermeer gesmeten. Jaja, het ritueel bestaat nog nauwelijks. De meiden haatten dat ritueel. En tegenwoordig verzinnen ze van alles om niet gepakt te worden! Sinterklaas, ik denk dat de uitdrukking ‘KALTSTELLEN’ daarvandaan komt. Tijdens de afwezigheid van de mannen hielden vrouwen het dorp moeiteloos draaiende en dat interpreteerde het andere geslacht als gezichtsverlies. Ja, vrouwen moeten altijd hun plaats kennen. Het had ook een erotisch aspect: de intimiteit tussen de vrouwen werd doorbroken. De man had de vrouw opnieuw gevangen. Het meisje werd herinnerd aan haar maagdelijkheid.

Tijdens de afwezigheid van de mannen hielden vrouwen het dorp moeiteloos draaiende en dat interpreteerde het andere geslacht als gezichtsverlies.

Sint Kapoentje, in december doemen in westerse landen figuren op die lijken op u. Kerstmannen. Ik wil eerbiedig blijven door op te merken dat u gedistingeerder bent met uw mijter, purperen mantel, sneeuwwit onderkleed, staf en goed verzorgde baard. U bent stokoud. Compleet grijs. U hebt hulpen. Knechten. Hebben kerstmannen niet. Nergens. Zelf in de US niet. De kerstman heeft flink wat sneeuw nodig en bevroren wegen om zijn slee boordevol geschenken te verplaatsen. Maar knechten heeft Santa Claus niet. U wel. Ik heb mij laten vertellen dat Santa Claus gewoonlijk de voordeur neemt maar er gaan ook anekdotes rond die verhalen over zijn moeizame glijden door de schoorsteen. Santa Claus is niet lang, slank en elegant als u, Sinterklaas. Hij is kleiner en heeft een bierbuik, ook nog. Nu houdt de vergelijking op, eerwaarde heer, Kapoentje.

In Nederlandssprekende landen is het merkwaardige oppakken van meiden en hen als straf laten afkoelen in ijskoud water, evenals het slepen van Santa Claus met geschenken op een slee, behoorlijk met de tijdgeest meegegaan. Ik houd het op Nederland. Was u, de goedheilige man, ooit een soort aalmoezenier die de armen voorzag in wat extra levensbehoeften, zoals brood, wijn, kaas, boter, worst en zelfs warme sokken, bent u nu een heer, een soort paus, die komt aangevaren ergens met zijn knechten en dikwijls te paard langs de straten gaat en juichend wordt begroet door honderden kinderen die niets tekortkomen. Ik noem dat ‘vooruitgang’. De tijd van aalmoezen is voorbij. De geschenken die de huizen worden binnengedragen, zijn luxueus en prijzig. En tegenwoordig zijn uw helpers niet exotisch.

De tijd van aalmoezen is voorbij. De geschenken die de huizen worden binnengedragen, zijn luxueus en prijzig. En tegenwoordig zijn uw helpers niet exotisch.

Toen uw voorgangers, want het feest is eeuwen oud, ooit helpers kregen, waren het fraaie jongemannen. Een beetje getint. Kleurrijk gekleed. Ze zwegen en lachten vooral naar de kinderen en hun moeders. Zij kwamen uit Spanje waar het warm is en waar de oranje sinaasappelen die ze altijd meebrachten, aan de bomen langs de straten hingen. Er hing spanning in de lucht rond pakjesavond en de opwinding was van de gezichten te lezen. De familie kwam samen voor een avond vol pakjes, pientere versjes, zoetigheden en een boel onderbroekenlol onder jongeren. Onder al het nerveuze wachten van de kinderen op een compliment van u, Sinterklaas Kapoentje, lag een belofte die niet werd uitgesproken maar werd geleefd. Of beter: de belofte werd gesymboliseerd op pakjesavond.

Eerwaarde heer Kapoentje, net als in het dorp ginds was het feest in Nederland bedoeld om vrouwen en meisjes eraan te herinneren waarvoor zij op aarde zijn. En dat hun bestemming het moederschap is. U, goed-heilige-man, symboliseert de ouderdom. Uw sprankelende jonge helpers symboliseren echter de kracht en vitaliteit van de jeugd. En de warme, donkere schoorsteen, waar de viriele pieten zich doorheen moeten wringen, staat voor twee intieme organen. Potentie en Maagdelijkheid. Wie door de schoorsteen gaat, brengt geschenken binnenshuis en de geschenken symboliseren de vruchtbaarheid van het gezin. De moederbuik. Amerikanen hebben schunnige Xmas-songs gemaakt met betrekking tot genoemde symboliek en de intentie die daarin schuilgaat. ‘Sinterklaas Kapoentje’, wordt u vleiend genoemd. Maar een KAPOEN is een gecastreerde haan …

De slavernijtijd sloop Nederlandse huiskamers binnen op een manier die de kinderen deed huiveren.

Zeer gewaardeerde Sinterklaas Kapoentje, uw jaarlijks bezoek aan de Lage Landen werd verstoord toen uw knechten niet langer leken op Arabische prinsen maar op, hoe zal ik het stellen, mannen met wie er iets mis was. De slavernijtijd sloop Nederlandse huiskamers binnen op een manier die de kinderen deed huiveren. De pieten werden sindsdien ‘ZWARTE PIET’ genoemd en hun verschijning werd steeds angstaanjagender. Ze brabbelden gebroken Hollands, zwaaiden met rieten gesels en hadden draagzakken bij zich voor wie zich had misdragen. Bovendien verschenen in de straten van Nederland personen die kenmerken hadden van ZWARTE PIET. En het werd steeds moeilijker voor volwassenen en kinderen om het een en ander veilig uit mekaar te houden. En ja, wat wil je? Waren de pieten oorspronkelijk een verwijzing naar viriliteit, dan moesten deze ZWARTE PIETEN vooral symbool staan voor de achterlijkheid van een ‘donkere etniciteit’; ja, zelfs hun huid gaf zwart af! O, beste Sint, het kolonialisme heeft van uw familiefeest een vertoning gemaakt waar haast iedereen zich ongemakkelijk bij begon te voelen. En niet onterecht.

Sinterklaas Kapoentje – kapoentje is in Paramaribo een erg schunnig anti-vrouw scheldwoord – beste sint, ik kan mij voorstellen dat u zoekt naar nieuwe manieren om een familiefeest niet compleet te laten verdwijnen. Er zit immers iets potents in ook. Ik heb dat altijd gevoeld en zoek al ruim vijftig jaren met u mee naar alternatieven. En kwam met het extreme: weg met al die knechten! Maar dan haal je de dooier uit het ei! Een kapoen kan niets. De jongemannen geven het feest vlees en bloed, dus moeten de knechten blijven en desnoods van uiterlijk veranderen. Ze zien er niet uit tegenwoordig, maar dan hoeft Sinterklaas Kapoentje niet te lopen sjouwen.

Welbeschouwd heeft het KALTSTELLEN VAN MEIDEN ergens over de grens van Nederland mij een argument gegeven om u met pensioen te laten gaan, Sinterklaas Kapoentje. Een van de meiden had het slim aangepakt en met een vriendin een van de jongemannen in het ijskoude water gegooid. Het dorp kwam niet bij van de pret en overwoog het ritueel voorgoed af te schaffen. Zou ook u een koudwaterbad wensen, goed-heilige-man? Ja? Graag?! Dan mag u fijn in Spanje blijven volgend jaar. Met uw pieten en al. En vraagt een kind aan haar moeder WAAROM u nooit meer komt, dan zegt de moeder rustig: DAAROM. En zij neemt haar kinderen mee naar een winkelstraat waar het wemelt van gekleurd licht, chocolade kerststerren, schitterend pakpapier en geschenken om er misselijk van te worden. Kerstbomen met knipperlichten. Liederen die iedereen meeneuriet. En de kerstman?! Hij spreekt de moeders en hun kinderen vanaf een groot scherm toe. Net echt is het. De kinderen zwijgen. Luisteren. Ik krijg vochtige ogen. Sinterklaas Kapoentje, bent u al weg?!

Astrid H. Roemer, 5 december 2024, Paramaribo