Liefste mama

Elke vrijdag pent een van onze vaste online correspondenten een brief. Süheyla Yalçın schrijft naar haar moeder, ooit een groot taekwandotalent. Een oude foto en een verhelderend gesprek leren haar dat de sportvrouw en de creatieve kunstenaar niet zoveel van elkaar verschillen.

Het is een regenachtige zomeravond als ik samen met jou onder de veranda in de achtertuin zit. Mijn bezoek verblijdt je zichtbaar en we hebben een gesprek over wat je de afgelopen tijd heeft beziggehouden. Je praat in opsommingen, dat doe je vaker wanneer je een korte samenvatting van de afgelopen weken wilt overbrengen. Het is alsof je je bedenkt dat ik ieder moment weer kan vertrekken omdat ik nog ‘dit’ of ‘dat’ te doen heb.

Vanavond vertel je over de gele courgettes die je hebt geoogst in de tuin. Ik vermoed dat het niet lang duurt voordat je me probeert te overhalen er op de terugweg een aantal mee naar huis te nemen. Maar de laatste keer dat ik groenten van je meenam, verlepten ze in mijn groentebak omdat ik simpelweg hun bestaan vergat.

En terwijl ik je hoor doorratelen, realiseer ik me hoe ouder worden een mens kan doen veranderen.

Ik kende je niet beter dan in je opruim- en regelmodus.

Niet lang geleden zou je nooit de tijd of het geduld hebben opgebracht om je eigen groenten te kweken. Integendeel, alles in en rondom het huishouden werd door jou in hoge snelheid gedaan. Boodschappen doen, opruimen, koken: het mocht allemaal niet langer dan een uurtje duren. Als kind voelde ik me geregeld opgejaagd. Deels omdat ik nog niet begreep dat het slechts handelingen waren die je jezelf in je moederschap had aangeleerd. Maar ik kende je niet beter dan in je opruim- en regelmodus.

Ik moet een jaar of achttien zijn geweest toen de oude familiealbums mijn interesse begonnen te wekken. Jouw ouders waren al jong overleden en in een poging meer over hen te weten te komen, had ik me tot de albums gericht. Steeds vaker bevond ik me aan mijn bureau met een kop hete thee in de ene hand en een fotoalbum in het andere. Ik vond het heerlijk om in de boeken te verdwalen. Wanneer ik een foto zag die mijn aandacht trok, liep ik naar beneden en vroeg ik je het hemd van het lijf. Dat gebeurde ook toen ik op een dag een foto vond waarin je naar schatting dezelfde leeftijd had als ik. Je was gekleed in een wit taekwondo-tenue en om je middel hing een bruine lint. Je zwarte haren waren geknipt in een kort kapsel en je keek recht de camera in. De foto schetste een compleet ander beeld van de vrouw die ik kende. En maakte me nieuwsgierig naar wie je was voordat je mijn moeder werd.

Het is de Olympische overwinning van Sifan Hassan die me heeft aangezet om meer na te denken over sport en vrouw-zijn.

De vrouw op de foto besteedde al haar vrije tijd aan de sport die haar hart veroverd had. Bepakt en bezakt met een grote weekendtas stapte je iedere vrijdagavond op de bus richting het sportcentrum. Je vertelde me erover alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Maar ik kan me er amper iets bij voorstellen. Mijn vrijdagavonden bestonden veelal uit bezoekjes aan de koopavond in de stad, de enige sport die daaraan verbonden was, was die om van tien euro én een nieuw t-shirtje én een frietje speciaal te bemachtigen.

De manier waarop ik als tiener met mijn lichaam bezig was, verschilt wezenlijk met hoe ik me voorstel dat jij ermee bezig moet zijn geweest. Ik maakte me vooral druk of mijn kledingkast de modepolitie overleefde en of mijn t-shirtje nog zou passen nádat ik mijn frietje speciaal opgesmikkeld had. Het opzoeken van fysieke uitdaging en een echte bezinning over waar ons lichaam toe in staat is, bestond niet in mijn wereld.

Mijn euforie over waar we als vrouwen lichamelijk toe in staat zijn, deed me denken aan de beelden waarin ik jou dat zag bewijzen.

Het is de Nederlands-Ethiopische atlete Sifan Hassan die me heeft aangezet om meer na te denken over sport en vrouw-zijn. Op de Olympische Spelen dit jaar won ze maar liefst tweemaal goud, en ook een bronzen medaille. Haar onuitputtelijke kracht en vermogen om zichzelf fysiek te blijven verbeteren zorgden voor een prestatie die we nooit eerder zagen.

Toen Hassan in 2013 een Nederlandse verblijfsvergunning kreeg, settelde ze zich uiteindelijk in Eindhoven om te trainen. De stad waar ook jij je sport beoefende. Nooit eerder was er zoveel belangstelling voor het werk van een zwarte vrouw uit die stad.

De avond dat we in de achtertuin zaten, valt in dezelfde week als de Olympische Spelen. Wellicht was het de berichtgeving over Hassan die me deed terugdenken aan de foto’s van vroeger. En deed de euforie over waar we als vrouwen lichamelijk toe in staat zijn me denken aan de beelden waarin ik jou dat zag bewijzen. Welke reden het ook precies was, toen je eenmaal uitgepraat raakte over de gele courgettes, stelde ik de vraag die inmiddels op mijn lippen brandde.

Ik vroeg wanneer je tweede werd tijdens de Nederlandse Kampioenschappen.

Het moet begin jaren 80 zijn geweest, vertel je mij, maar je weet het niet meer precies. Snel daarna bedenk je je dat de beker die je won nog ergens in de kelder moet liggen. Zelfs je bruidsjurk heeft jouw opruimwoede niet overleefd. Maar de trofeeën die je in je jeugdjaren spaarde, liggen zeker weten nog ergens.

Het aanraken van de bekers is voor mij het eerste tastbare gevoel van een groot deel van jouw geschiedenis.

Na het eten ga je voor mij op zoek naar de schat waarin een groot deel van jouw verleden bewaard zit. Een achttal kitscherige bekers en trofeeën blijken in een klein uitziend koffertje te passen. Direct haal jij de beker eruit waar het om gaat. Het jaartal 1984 staat in grote letters gegraveerd op de onderkant. Je tegenstandster, Nella Spulette, had kort daarvoor de Wereldkampioenschappen gewonnen. Een hele eer vond je het om tegen haar te mogen vechten. Als ik naar je kijk, zie ik een glimp van trots op je gezicht. Het aanraken van de bekers is voor mij het eerste tastbare gevoel van een groot deel van jouw geschiedenis. Maar ook jou lijkt het iets te doen dat je voor het eerst in lange tijd naar voorwerpen kijkt die veel voor je betekend hebben. Ik bedenk me op dat moment dat we niet meer van elkaar hadden kunnen verschillen. De zelfverzekerdheid en discipline die jij moet hebben gehad om jezelf fysiek zo uit te dagen; dat soort discipline is in mijn ogen alleen weggelegd voor vrouwen als Sifan Hassan.

Een paar dagen later vertel ik een vriendin over de trofeeën. Tot mijn verbazing is zij niet verrast over het feit dat jij, mijn moeder, een grote sporter was. Zij stelt juist dat we op elkaar lijken. Jij en ik. De sportvrouw en de creatieve vrouw verschillen niet zoveel van elkaar, benadrukt ze.

Plots zie ik de gemeenschappelijke factor die we beiden, als moeder en dochter, maar in de eerste plaats als vrouw bezitten.

Ik realiseer me dat ze gelijk heeft. Jij trainde in de sportzaal en ik in de studio. Jouw training bestond uit opdrukken, rennen, vechten en mijn training bestaat uit schrijven, presenteren en produceren. Jouw publiek zit in de zaal naar je te kijken en mijn publiek volgt mij op social media en in de ruimtes van de publieke opinie.

Plots zie ik de gemeenschappelijke factor die we beiden, als moeder en dochter, maar in de eerste plaats als vrouw bezitten. De factor die maakt dat we gaan voor onze grootste passie. De wil om daarin te blijven geloven zou je een sport op zichzelf kunnen noemen.

Hoe die factor zich kan vertalen in één persoon, zien we bij zangeres, producent en voormalig basketbalster Sevdaliza. Een week na de Olympische Spelen in Japan is zij te gast in het VPRO-programma Zomergasten. Sevdaliza’s verleden als sportvrouw wordt vaak los gezien van haar huidige carrière. Maar zij denkt daar anders over, zo vertelde ze in het interview: álle functies die ze ooit had uitgevoerd, hadden bloed, zweet en tranen gekost.

Ook filmmaker Rebecca Achien Ajulu-Bushell combineert sport en creatief makerschap. Ze maakte in 2019 de film Breakfast in Kisumbu en is daarnaast al jaren fervent zwemster. Haar film werd onlangs nog vertoond in Nederland tijdens een IDFA-screening waar ik heen ging. Nu vind ik het jammer dat ik je daarvoor niet heb uitgenodigd.

Jij bent mijn moeder, stel je, geen onderzoeksobject.

Als ik met mijn vingers over het gegraveerde jaartal 1984 strijk, zet ik zonder dat ik het door heb mijn onzichtbare interviewpet op. Ik vraag je of het moeilijk was je sportcarrière achter je te laten toen je moeder werd. Je moet lachen. Jij bent mijn moeder, stel je, geen onderzoeksobject.

Ik lach daar op mijn beurt om. Als creatieve maker wier werk grotendeels geïnspireerd is op autobiografie weet ik namelijk dat het tegenovergestelde waar is. Ploeteren door familieverhalen is dé activiteit waarmee ik mijn vrijdagavonden nu geregeld vul.

Het stelt me gerust dat ik mezelf steeds meer in jou herken en dat ik afstam van een vrouw die ging voor dat waarin ze geloofde. Deze brief van mij naar jou is als de trofee in je koffertje. Het soort prestatie waar ik later, met een glimp van trots op mijn gezicht, mijn dochter over vertel.