Lieve zwerm

Nele Buyst schrijft een brief aan de zwerm dansers in Jan Martens' Any Attempt. Een brief aan de wervelende chaos die de maand september elk jaar beteugelt. 'Ze spuwt het uit: het einde van de zomer, het begin van gonzende activiteit, de massa die een trein te halen heeft.' Een brief aan de zwerm die nog voor de start het hoofd buigt.

… dus wat als je in het midden begint? Je direct wordt aangesproken en meegetrokken, de stroom in?

Any attempt will end in crushed bodies and shattered bones deed tijdens Het TheaterFestival precies dat met ons, haar toeschouwers. Zeventien performers in een schitterende werveling, samengebracht in een choreografie van Jan Martens, trekken het publiek de beweging in, op het meeslepende ritme van Henryk Górecki’s Concerto pour clavecin et orchestre à cordes, en worden zo een lichaam dat uit vele bestaat.

De dansers bewegen anders, volgen hun eigen bijzondere mogelijkheden of begrenzingen. De lichamen hebben niet veel met elkaar gemeen: ze verschillen in leeftijd, gender, geaardheid, huidskleur. Het bewegen van het enkele lichaam is kwetsbaar en uniek, maar de beweging, de dans, windvlaag, stroomstoot als geheel is onontkoombaar. Net omdat ze wordt uitgevoerd door zoveel verschillende lichamen tegelijk, krijgt de beweging zoveel kracht.

Deze tijd van het jaar heeft geen geduld met een lichaam dat wekenlang in traagheid zonk.

Er zijn momenten waarop ze samen vechten tegen krachten van buitenaf, er zijn momenten van volstrekte harmonie, waar iedereen zich kan vinden in de gekozen rollen en tekeningen, waar de dansers als een weefgetouw door elkaar wandelen. Er zijn momenten waarop dansers ervoor kiezen solo te gaan. De eenzame dans is mooi, ontroerend, eigen. Ze voelt aan als een protest, een weigering, maar ook die krijgt meer kracht wanneer ze gedeeld wordt. In haar eentje wordt ze toch snel opgeslokt door het grotere gewoel.

Het grondplan voor de beweging staat op scène getekend. De dansers volgen de lijnen van het geometrisch patroon, in een dans die hun lichaam het beste zit.

*

De natuurlijke staat van de wereld is chaos, daarom heeft elke levende eenheid een membraan nodig dat haar samenhoudt. Voor de krachten binnen in de danser is dat membraan zijn lichaam, voor de bewegingen van deze groep dansers is dat de choreografie, voor de toeschouwers zijn dat de afspraken binnen deze gedeelde plaats en ruimte in de schouwburg.

Tegen de chaos van de wereld verzinnen mensen regels en verheffen die tot wetten die ze besluiten te volgen.

Is het alleen mijn omgeving die daar dit jaar nog meer weerstand tegen voelt dan anders?

Daarom hijsen wij ons in september een ritme in dat we de naam realiteit hebben gegeven. Deze tijd van het jaar heeft geen geduld met een lichaam dat wekenlang in traagheid zonk. Het strakke ritme van school, werk, het opzwepende tempo van de pendelaar staat klaar om ons mee de haast in te trekken.

Ze spuwt het uit: het einde van de zomer, het begin van gonzende activiteit, de massa die een trein te halen heeft. Er is geen maand die zoveel begin en einde in zich draagt als september.

Is het alleen mijn omgeving die daar dit jaar nog meer weerstand tegen voelt dan anders? Of heeft de pandemie echt op grotere schaal barsten geslagen in het harnas?

Ik kijk naar mensen in mijn omgeving en zie dat ze al vermoeid zijn nog voor ze aan de start staan.

*

Any attempt… stelt iedere keer het einde uit, laat de dans herbeginnen.

Hoe ga je eindigen? De laatste tijd vraag ik me vaak al af hoe een voorstelling zal eindigen voor ze begonnen is. De wankele tijden waarin we leven dwingen een maker daar goed over na te denken. Het is niet genoeg een harmonieus slotakkoord uit te kiezen en daar in een grandioze pose op te bevriezen, als het dat ooit al was. Any attempt will end in crushed bodies and shattered bones belooft ons in haar titel al dat het zo niet zal gaan, zet ons een paar keer op het verkeerde been, laat ons verschillende keren geloven dat het perfecte slotakkoord is gekomen, maar een hedendaagse toeschouwer weet dat het grotesk zou zijn hiermee te eindigen. Any attempt… stelt iedere keer het einde uit, laat de dans herbeginnen. Pas wanneer de groep haar grijze kledij heeft vervangen door vuurrood, de lichten hebben gewisseld, eindigt het stuk.

In een interview dat de choreograaf met Chantal Pattyn in Pompidou had, vertelt Martens dat hij na de première het gevoel kreeg dat hij misschien te naïef was geweest, dat het eigenlijk een feelgoodvoorstelling is, die eindigt in een climax, een activering.

Dankbaar ben ik, om die vorm van activering, naïviteit als je wil.

Het afgelopen seizoen ben ik na een voorstelling al op verschillende manieren naar buiten gestuurd, waaronder enkele keren met het gevoel dat elke vorm van handelen intussen zinloos is geworden, en dus.

?

Ja, dus wat?

We must begin, which is the point.
After Trump, we must begin.
Alain Badiou

Waar ga je als maker de aandacht van je publiek heen leiden, wanneer het komt kijken?

Een van de motto’s van Spring, het boek van Ali Smith waaruit Any attempt… citeert, is deze quote uit een lezing van de Franse filosoof na de verkiezing van de Amerikaanse president Trump. En hoewel 2016 al een poos geleden is, blijft de geest van de quote van tel.

Wat de feiten ook zijn, een individu, en een groep al helemaal, heeft altijd een bepaald handelingsvermogen. Dat moet worden gebruikt, want wat is het alternatief?

*

Waar wil je je tijd mee doorbrengen?

Als ik bedenk dat ik het als kijker nodig heb om niet van mijn agency (of motivatie tot handelen) beroofd te worden wanneer ik buiten wandel na een voorstelling, dan vind ik dat niet alleen belangrijk voor mezelf. Een maker die tijd, ruimte en middelen krijgt om iets te maken, krijgt ook een verantwoordelijkheid. Waar ga je die tijd, ruimte en middelen mee doorbrengen? Welke gedachten ga je in de hoofden van de medewerkers van je stuk laten groeien, gedurende de weken dat jullie samen werken? Waar ga je de aandacht van je publiek heen leiden, wanneer het komt kijken?

September ken ik en ik vertrouw haar voor geen meter.

Als ik aan het schrijven ben, voel ik het verschil tussen een tekst die iets hoopvols in zich heeft, of een tekst die iets afbreekt. Het zijn niet enkel woorden en een scherm. Het is niet enkel het resultaat. Het is ook een proces. Het stroomt. En ik heb het nodig dat het een goede kant op stroomt.

Daarom ben ik zo dankbaar als Any attempt… ons laat zien waar een groep toe in staat is, welke vrijheid elk van de performers heeft in het geheel.

*

September ken ik en ik vertrouw haar voor geen meter. Toen we vorig jaar werden opgeslokt door haar haast en vele eisen, raakte ik mijn man kwijt. Zijn terugkerende depressie kwam opnieuw aankloppen, en graaide hem met een genadeloze snelheid mee. Er is niet één factor aan te wijzen die daar schuldig aan is, maar het moment is niet willekeurig, september gaat niet vrijuit. In de depressie was hij ervan overtuigd dat hij niet paste binnen het voorgeschreven kader, de beweging die we met ons allen maken, en zag hij niet meer hoezeer dat zijn kracht was. Wat een vergissing.

*

Hoe gaan we eindigen? Misschien met opnieuw te luisteren naar Kae Tempests People’s Faces, de troost die uitgaat van mensen rondom? Met na te denken over de bewegingsvrijheid die we altijd nog hebben, binnen de gedeelde dans, het uitgetekende patroon? Met het bedanken van het heerlijk dansende lichaam en zijn choreograaf? Hopelijk met de naïeve zin om opnieuw te beginnen, ondanks de feiten, ondanks de feiten.