NEE, nieuws is geen televisiesoap

Katje Lee is terug in België en ook ik haal opgelucht adem. Misschien is het voorbij, misschien is dit de laatste keer dat we van de kater en zijn leger advocaten hoeven te horen. ‘Vlaanderens nieuwste soap’, werd de hele saga in Het Laatste Nieuws gedoopt, en daar heeft ze inderdaad alles van weg. Het verhaal is simpel, verslavend en dus goed te verkopen aan een breed publiek.

Bij de 25ste verjaardag van Thuis werd het succes van de soap verklaard door één eigenschap/ herkenbaarheid! Ook het succes van het Katje Lee-feuilleton berust, naast de gegarandeerde internet-aaibaarheid van katjes (de zeetong en de Indische boer kennen dit voordeel niet), de sensatie van een horde diep-emotionele Bekende Vlamingen en de immer theatrale bende van GAIA, misschien nog het meest op herkenbaarheid. It could have been me. We hebben allemaal wel eens een kat verloren. Of onze hamster na vier maanden dood achter de koelkast teruggevonden. Het is een verdriet dat makkelijk te delen valt, het is nieuws dat ons iets doet. We kunnen allemaal corona krijgen. Nous sommes tous un peu Charlie.

Verontwaardiging is een prachtig wapen, dat vind ik echt. Publieke woede bezit de kracht om gevoelige thema’s op de politieke agenda te zetten en de prioriteiten op die agenda te bepalen. Maar verontwaardiging is ook een viraal fenomeen, dat zichzelf aanzwengelt door clicks en likes. Katje Lee toonde ons de gevaren van dat fenomeen toen nieuwsmedia (gewoon) meestapten in de populariteitswedstrijd en journalisten artikels schreven die één boodschap leken te schreeuwen: ‘Bekijk hier de volgende aflevering!’

Na een lange dag verkiest een mens nu eenmaal Netflix boven het nieuws. Moet het nieuws dan ook maar een beetje Netflix worden?

Nee, het is niet gemakkelijk om één zondebok aan te wijzen voor de hypocriete selectiviteit van onze aandacht. Dat zangeres Natalia wou tonen that she’s only just begun to fight door ten strijde te trekken voor Katje Lee kan ik slecht begrijpen, maar ook ik klikte en maak nu opnieuw heel wat woorden vuil aan de kater. Dus ja, de ondoordachte klikker is schuldig en de emo-BV ook, maar bovenal zijn er ook mensen die het nieuws maken. Ze worden daar blijkbaar voor betaald.

Elke activist weet hoe cruciaal en moeilijk het is een probleem op de kaart te zetten. Het nieuws is de advertentieruimte voor onze strijd: hoe meer vierkante centimeters in kranten en seconden op televisie, hoe meer aandacht van burger en beleidsmaker.

Een activist botst daarbij niet alleen vaak op de apathie van een bevolking, maar vooral op al het andere nieuws. En ja, de plaats in het geweten van een mens is beperkt, we kunnen maar van enkele dingen tegelijk wakker liggen. Dat we voor het slapengaan liever aan een schattig katje denken dan aan de honderd diersoorten die elke dag wereldwijd uitsterven of de duizenden mensen die omkomen door ondervoeding, is vreemd genoeg begrijpelijk. Na een lange dag verkiest een mens nu eenmaal Netflix boven het nieuws. Moet het nieuws dan ook maar een beetje Netflix worden?

Als soaps dienen om je even af te leiden van een zwaar bestaan in deze complexe wereld, dient het nieuws om je bij de les te houden en in te lichten over wat echt belangrijk is.

Wanneer de meerderheid kiest, wint de middelmaat.

Pick your battles, zegt men. Maar battles pick je niet zomaar. Mensen die iemand verloren hebben aan kanker, zullen zich sneller inzetten voor de strijd tegen kanker. Vrouwen zullen zich sneller feminist noemen dan anderen. We komen nog altijd het eerst op voor onze eigen gemeenschap, zullen pas opkijken voor slachtoffers als ze op ons lijken. Wanneer de actualiteit dus verkocht moet raken, winnen de Eveline en Katje Lee-soaps van het weinig aantrekkelijke menu van bittere pillen dat het wereldnieuws is. Wanneer de meerderheid kiest, wint de middelmaat.

Dat lijkt misschien normaal, maar die zogenaamd representatieve selectie is het resultaat van een grote ongelijkheid. Wie het droeve lot van Lee als prioriteit ervaart, heeft onmiskenbaar een privilege. Misschien wel hetzelfde privilege dat toegang geeft tot de publieke opinie. Zij die al de kans hebben om te spreken en de publieke opinie te beïnvloeden, zullen ook nog eens opkomen voor zichzelf. Zo komen anderen dubbel achterop. Zo verdwijnen de problemen van minderheden. Zo verliest elke abstracte ecocide het van een kater met een absurd grote voetafdruk (maar liefst drie langeafstandsvluchten).

Zijn wij niet ook een beetje als Caesar die af en toe zijn duim omhoog stak om er eentje te redden?

Het is de selectieve verontwaardiging van de zogezegde dierenliefhebbers die ik moeilijk kan verteren. Het plotse opdagen van moraal bij publieke figuren die anders zelden ergens hun nek voor uitsteken. De nauwkeurigheid in het kiezen van het minst interessante, minst politieke, minst controversiële thema.

Het verdriet van de één hoeft niet aan de miserie van de ander worden gemeten. Het journaal brengt altijd sport na de ramp. Maar we moeten ons wel afvragen wat de selectieprocedure is voor collectieve aandacht en verontwaardiging. Niet alleen omdat de Katje Lee-telenovelle uiterst gênant was, ook omdat ze werkte. Laat Lee leven, liet Lee leven. Maar wanneer we massaal het licht op Lee werpen, sterven er velen in zijn schaduw. Zijn wij op dat moment niet ook een beetje als Caesar die af en toe zijn duim omhoog stak om er eentje te redden?

Naast fake news is er ook no news. En dat is al even gevaarlijk.