NEE tegen Bekende Vlamingen

Bert, een goede vriend, liep eind 2012 tijdens een feestje tinnitus op. Sindsdien wordt hij continu geteisterd door een gesuis in zijn oren, een aandoening die ongeneesbaar is. In het begin was Bert radeloos. Hij zocht zich suf naar betrouwbare informatie en manieren om met lotgenoten ervaringen uit te wisselen. Na een hopeloze odyssee besloot hij die hiaten dan maar zelf in te vullen. Bert richtte De Tuut van Tegenwoordig op, Vlaanderens eerste website over tinnitus.

Bij de opstart in oktober 2015 werd het project nationaal opgemerkt. Zelfs de VRT-talkshow Van Gils & Gasten had oren naar Berts verhaal. Of, het is te zeggen, niet hij maar zijn ambassadeurs Sean Dhondt en Karolien Debecker mochten over oorsuizen komen vertellen. Bert nam braafjes naast zijn vrienden plaats in het publiek. We geloofden niet wat we zagen: Lieven Van Gils repte met geen woord over De Tuut. Had Dhondt tegen het einde van het gesprek niet nog snel richting tribune gewezen, dan was het item waarvoor Bert de aanleiding bood een onderonsje van Bekende Vlamingen gebleven.

Dat wist Bert natuurlijk op voorhand. Daar dienen ambassadeurs ook voor, kun je stellen, want die zijn getraind voor media-optredens en staan garant voor publieke aandacht. Bekende Vlamingen zijn daardoor een soort flexi-vertegenwoordigers geworden, die in zoveel hoedanigheden op je tv-scherm komen opdraven dat je je afvraagt waarom ze oorspronkelijk weer op tv verschenen.

De één beoefent extreme sporten, de ander moet in bed met James Cooke, nog iemand pinkt een traantje weg bij Eric Goens.

Ergens, in de buurt van een grote studio, moet er een soort internaat bestaan waar die tv-figuren overnachten. Anders houd je het niet voor mogelijk hoe die mensen naast een voltijdse job de tijd vinden om quizjes te houden, spelletjes te spelen en in vreemde kostuums te lopen kwelen.

In dat internaat, stel ik me voor, trekt men ’s ochtends lotjes voor welke BV naar welke studio wordt gesommeerd. De één gaat extreme sporten beoefenen, de ander moet in bed met James Cooke, nog iemand pinkt een traantje weg bij Eric Goens. De rest verdeelt zich in gestrekte draf over diverse groepen: een bonte bende wordt in een eindejaarsprogramma tot ‘expertenpanel’ gedoopt, een groepje smulpapen mag onder toezicht taarten bakken en de overblijvers bevolken de luchtige leegte van alweer een lachprogramma. Na het schooljaar veranderen de rollen.

Stielen waaraan populaire media allergisch zijn, krijgen wel zendtijd als een tv-presentator of nieuwsanker zich eraan wagen.

Ik heb die incestueuze carrousel van tv-figuren altijd al een vreemd fenomeen gevonden. Wat zijn dat ook: tv-figuren? In tegenstelling tot pakweg theatermakers of muzikanten, krijgen ze die titel niet op basis van kennis of kunde. Je kunt een voetbalcarrière achter de rug hebben of je hebt ooit een aanstekelijk liedje gezongen of je werd ‘ontdekt’ in een tv-programma waarin je net iets nadrukkelijker je smoel opentrok, waardoor je kennelijk ook in andere tv-programma’s moet worden ingepast.

In elk geval denken tv-redacties dat je een soort multi-inzetbare persoonlijkheid bent, die doorgaat voor een representatie van de ‘gewone Vlaming’, en in die hoedanigheid meningen spuit over allerhande onderwerpen, diep in de ziel laat kijken en richting alle uithoeken van de samenleving wordt gezonden. Herkenbaar als nieuwsgierige leken, sturen we BV’s dan naar ziekenhuizen, op zeiltocht, naar onbewoonde eilanden en conflictgebieden om te ontdekken wat het échte leven, dat leven van bijzondere mensen buiten tv-studio’s, eigenlijk inhoudt.

Is onze medemenselijkheid zo uitgehold dat we alleen nog respect kunnen opbrengen voor een bekende kop?

Toegegeven: soms is het leerrijker om een onbeholpen BV in een ziekenhuis te zien meedraaien (VTM-reeks Een Echte Job) dan om een geroutineerde, overwerkte verpleger aan het werk te zien. Het probleem begint pas wanneer die eerste de tweede gaat verdringen. Wanneer stielen waaraan populaire media allergisch zijn, zoals klassieke piano of ballet, wel zendtijd krijgen als een tv-presentator (Thomas speelt het hard) of nieuwsanker (Hanne Danst) zich eraan wagen. Wanneer de titel van een programma over mensen in armoede slechts een egotrip van de weldoener-BV doet vermoeden (Project Axel).

Een tv-logica verkiest sympathieke onkunde boven werkelijk talent, de BV die de proef op de som neemt boven de specialist en zijn harde labeur. Zie als schoolvoorbeeld het VIER-vehikel Karen maakt een plaat (2018) – een promocampagne voor een plaat die moest gemaakt worden omdat er een promocampagne voor was ontwikkeld. Het concept: Karen Damen weet niet hoe ze songs of teksten moet schrijven, heeft geen idee wat er op haar plaat moet komen (‘Ik vind alles schoon’), waarna ze maar aan meer begiftigde collega’s als Jef Neve en Agnes Obel gaat vragen wat zij erop zouden pleuren.

Is onze medemenselijkheid dan zo uitgehold dat we alleen nog respect kunnen opbrengen voor een bekende kop?

What happens on television, stays on television.

In een paar decennia is er een realiteit gecreëerd waaruit de Bekende Vlaming niet weg te denken valt. Ik weet niet meer wanneer die beweging precies begon. Er was het moment dat mensen op tv werden uitgenodigd omdat ze bekend waren van tv. Er was de twijfelachtige tendens dat talkshows de naam van hun presentator gingen dragen. (Oké, niet in Vandaag, maar daar danste ze zwoel de begingeneriek aan elkaar.) Vervolgens werden in die talkshows BV’s uitgenodigd, die in de ether schaamteloos reclame mochten maken voor hun BV-programma op dezelfde zender. Gebeurde er dan eens iets in die programma’s, dan spon de zender dat uit tot sensationeel nieuws. What happens on television, stays on television. De tv met zijn BV’s heeft zich opgewerkt tot een zelfbevestigend format van jewelste.

Televisie is, met Baudrillard, een simulacrum geworden, een schijnrealiteit die zich voordoet als getrouwe weergave van de werkelijkheid maar er in feite een nieuwe voor in de plaats stelt. Talkshows zijn geen appendix van het nieuws meer – nee, bekende koppen komen er hun programma’s aankondigen alsof ze nieuws zijn. Sexting en catfishing liggen wel ergens op een redactionele stapel met Actuele Thema’s – ze zijn pas écht debatwaardig als BV’s ze komen vertegenwoordigen.

Sexting en catfishing zijn pas écht debatwaardig als BV’s ze komen vertegenwoordigen.

In seizoen drie van The Crown zit een scène waarin Prince Philip de drie ruimtevaarders van de Apollo 11 (Neil Armstrong, Buzz Aldrin en Michael Collins) ontvangt, die kort daarvoor als eerste mensen in de geschiedenis op de maan waren geland. Philip, zelf een hobbypiloot, wil weten wat er nu eigenlijk in hun hoofden omging op dat historische moment. Het antwoord is ontluisterend: de heren hadden zoveel protocollaire rompslomp aan hun hoofd dat ze geen tijd hadden voor de poëzie van het moment. Zij wilden dan weer weten hoe het was om getrouwd te zijn met de beroemdste vrouw op aarde. Maar, zo zie je Philip denken, ook achter dat protocol schuilt een knoert van een zwart gat.

Aan de beide kanten van de salontafel valt een idylle in stukjes uiteen.

Misschien zien de gesprekken in het internaat er net zo uit, tussen die BV’s die zich overdag in de felle spots zo gretig blootgeven en zoveel sensationele televisie bij elkaar brullen en bleiten, dat er ‘s avonds niets meer te vertellen overblijft. Dan zetten ze samen de televisie op, Allerbeste Kijkers op VTM, waar BV’s ‘de strafste, grappigste en meest memorabele fragmenten’ bespreken uit een programma dat acht jaar lang keuvelend en grollend op de tv-week terugblikte. Daarna groeten ze elkaar voldaan, weer een dag de kijkers verwend, en doven de lichten in dat internaat, oubollig als Buckingham Palace, terwijl het échte leven, dat leven op ons kleine scherm, zich al lang naar streamingplatforms en vloggerskanalen heeft verplaatst.