NEE tegen de suggestie

Nooit gedacht dat ik dit stukje zou schrijven. Een nee tégen de suggestie dus. Nu al heb ik spijt van dit stellige begin en mijn weinig aan de verbeelding overlatende titel. Dit recht voor de raap zijn ligt me niet. Het voelt onwennig, bijna als verraad. Als literatuurwetenschapper haal ik stiekem mijn neus op voor teksten die hun ‘boodschap’ al te opzichtig verkondigen. Daadwerkelijk zeggen wat je bedoelt, is immers niets anders dan een zwaktebod, om niet te zeggen verdacht. Ik zou beter bij mijn oorspronkelijke plan blijven en een ode schrijven aan de witregel, die schimmige tussenzone die de onmiddellijkheid van woorden opschort, waar ambiguïteit en polyfonie vrij spel hebben, waar associaties woekeren en er geen eenduidige antwoorden bestaan, enkel suggesties en meer vragen. Ik zou ook helemaal mee zijn met mijn tijd. Als ik Knack moet geloven, biedt twijfel de oplossing in tijden van polarisatie. Het is niets minder dan een daad van verzet: ‘durf twijfelen’.

Vlaams Belang gaat er prat op dat het onomwonden zegt wat het denkt, maar bestaat in feite slechts bij gratie van de suggestie.

Vreemd genoeg was het Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken die me op een zaterdagochtend van gedachten deed veranderen tijdens een ontbijtgesprek op Radio 1. Toen de interviewer zijn mening vroeg over het losgeslagen getweet van zijn parlementariërs, antwoordde Van Grieken sussend dat zijn eigen toon weliswaar wat zachter is, maar dat ‘wij de problemen tenminste bij naam durven noemen, ook al is dat niet fijn; pas als je de problemen benoemt, kun je ze ook oplossen’.

Welaan dan.

In het openbaar kun je maar beter suggestief blijven. Zeg bijvoorbeeld niet ‘vreemdelingen buiten’, maar zeg #wegmetons.

Het probleem is dat Vlaams Belang er prat op gaat dat het onomwonden zegt wat het denkt (en ook wat wij denken maar niet durven zeggen), maar in feite slechts bestaat bij gratie van de suggestie. Mandatarissen van het Vlaams Belang grossieren in racistische, misogyne en neofascistische denkbeelden, maar niemand zal het in zijn hoofd halen de partij nogmaals het genot van een gerechtelijke vervolging te verschaffen. Niet alleen omdat standpunten die twintig jaar geleden haast ondenkbaar waren nu gewoon verkondigd worden door een vermeende centrumpartij als N-VA, maar vooral dankzij de geraffineerde mediastrategie van Vlaams Belang, die de onverholen ranzigheid van weleer noodgedwongen in een niet erg nieuw, maar wel draagbaarder jasje heeft gestoken. De suggestieve beelden, begrippen, memes en hashtags tasten weliswaar de grenzen af van wat in de publieke ruimte mag worden gezegd, maar blazen ze niet volledig op, niet het minst omdat de partij die ‘politiek correcte’ grenzen nodig heeft om zich de geliefkoosde positie van (miskende) dwarsdenker te kunnen aanmeten. Wie geen goede wil toont om zich aan dat schoongelikte imago aan te passen, moet opkrassen.

Zo werd gemeenteraadslid Carrera Neefs niet uit de partij gezet omdat ze, getooid in een traditionele dirndl, bloemen neerlegde op het graf van een beruchte Nederlandse SS-soldaat, maar omdat ze weigerde een zogenaamde loyaliteitsverklaring te ondertekenen die haar zou verplichten om ‘op zijn minst op sociale media’, aldus Van Grieken op Radio 1, haar extreemrechtse fantasieën niet te botvieren (de collaboratie binnenskamers of tussen pot en pint adoreren is natuurlijk iets anders). De neofascistische uitschuivertjes van ‘loyale’ partijgenoten worden door hun voorzitter daarentegen steevast bedekt met de mantel der liefde: ‘wij zijn ook maar mensen, die af en toe eens goed boos kunnen zijn’.

Ook handig: het publiek kan je uitspraak op verschillende manieren interpreteren, lekker hardcore of eerder soft, waardoor je een breder segment van de bevolking bedient.

Nee, in het openbaar kun je dus maar beter suggestief blijven. Zeg bijvoorbeeld niet ‘vreemdelingen buiten’, maar zeg #wegmetons. Niet alleen is het discreter, je kunt meteen ook de rollen agens-patiens omkeren en van jezelf een slachtoffer maken, wiens bezittingen (waarden, normen, tradities, privileges, werk …) worden ontvreemd. Ook handig: het publiek kan je uitspraak op verschillende manieren interpreteren, lekker hardcore of eerder soft, waardoor je een breder segment van de bevolking bedient. De echte adepten zullen achter het omfloerste #wegmetons heus wel de alt-rightcomplottheorie van Le grand remplacement zien opdoemen, de demografische omvolkingsdystopie die betoogt dat in het Avondland door een gestuurde massa-immigratie onherroepelijk het licht zal doven. Anderen bekruipt dan weer een vaag gevoel van heimwee naar een verloren tijd die er nooit is geweest. Deze mensen verlangen terug naar het fictionele dorp van hun kindertijd, waar café De eendracht of harmonie De ware vrienden garant stonden voor sociale cohesie, waar folkloristische tradities als haanslaan nog vanzelfsprekend waren en waar iedereen uitsluitend wit was. De suggestieve en meerduidige hashtag van Vlaams Belang is een soort gentleman’s agreement met zijn minder extremistische achterban: hun cryptoracistische drijfveren blijven latent; onder de dekmantel ‘traditie’ kunnen deze kiezers hun handen in onschuld wassen.

Het fijne is: door het vrijblijvende karakter van de suggestie hóéf je de smerige onderlaag niet te zien.

Dat imago van brave huisvader of -moeder is een beeld waarop Vlaams Belang maar wat graag inspeelt. De verkiezingsposters van 2019 tonen idyllische taferelen tussen moeder en kind in de natuur, vergezeld van de slogan ‘bescherm onze mensen’. Onder dit laagje vernis gaan echter dezelfde antifeministische en xenofobe denkbeelden schuil die op sociale media vaak minder verhuld tot uitdrukking komen: enerzijds de vrouw als reproductiemachine die het blanke ras moet beschermen tegen een gekleurde invasie van buitenaf, anderzijds de vrouw die beschermd moet worden tegen de kwalijke gevolgen van een multiculturele samenleving, waarin vrouwen en meisjes worden betast.

Het fijne is: door het vrijblijvende karakter van de suggestie hóéf je die smerige onderlaag niet te zien. Wie de netjes gecamoufleerde puist toch probeert open te krabben, kan gemakkelijk worden weggezet als gefrustreerd, verzuurd, leugenachtig of hysterisch.

Polariserende uitspraken komen voor mediabedrijven als geroepen in hun jacht naar clicks en advertentie-inkomsten.

Het stilzwijgende pact van de willing suspension of disbelief dat de Vlaams Belang-kiezer met zijn partij sluit, wordt in stand gehouden door de traditionele media, die slaafs het door Vlaams Belang gedicteerde frame van keurige beleidspartij in spe volgen.

Het propere kostuum van Van Grieken is ondertussen niet meer weg te denken van het scherm: op het nieuws, in duidingsprogramma’s, zelfs in boekenprogramma’s mag de partijvoorzitter zijn oneliners komen lossen. Niet alleen past de schijnbaar klare maar in werkelijkheid verschraalde taal perfect bij de algemene infantilisering van de politieke berichtgeving – men maakt liever een diepgravende ‘analyse’ en reconstructie van uit het raam vluchtende politici (‘hallucinant’, ‘een dieptepunt’, ‘ongeloofwaardig’) dan dat men kritisch verslag uitbrengt van de vermeende protestrit van Vlaams Belangers tegen de Vivaldi-regering. Ook komen de polariserende uitspraken voor mediabedrijven als geroepen in hun commerciële jacht naar clicks en bijbehorende advertentie-inkomsten.

Net omdat de ‘mainstreammedia’ zich op trumpiaanse wijze door Vlaams Belang van leugens en framing laten betichten, hebben ze de partij mainstream gemaakt.

Maar de voornaamste reden dat rechtsextremisme vandaag door de traditionele media op het schild wordt gehesen is eigenlijk veel banaler: ze zijn bang. Bang om als links en dus partijdig te worden geframed, snoeren journalisten zichzelf de mond en leveren ze extreemrechtse politici nog maar weinig weerwerk. Auteurs als Gaea Schoeters, Tom Cochez (Apache) en Karl Van den Broeck (Apache) hebben er al vaker op gewezen dat die journalistieke zelfcensuur mede geleid heeft tot de steile opgang en normalisering van extreemrechts. In een soort hypercorrecte poging zo neutraal en democratisch mogelijk te zijn, geven de traditionele media een spreekbuis aan een volstrekt antidemocratisch discours, onder het mom van vrije meningsuiting. Het was haast roerend om te zien hoe presentator Tom De Cock voor de boekenmarathon van VRT en Boek.be meermaals aan de kijkers toonde hoe flink hij had zitten aanduiden in het boek van Van Grieken om toch maar niet het etiket ‘bevooroordeeld’ opgeplakt te krijgen. Bijna meelijwekkend was het hoe De Cock verontschuldigend bleef herhalen dat hij net als voor alle andere auteurs ook kritisch moest zijn voor Van Grieken, om vervolgens iedereen het boek aan te raden als een absolute must read. Als het niet zo triest was, zou je erom kunnen lachen: net omdat de ‘mainstreammedia’ zich op trumpiaanse wijze door Vlaams Belang van leugens en framing laten betichten, hebben ze de partij mainstream gemaakt. De manier waarop de openbare omroep Dries Van Langenhove heeft gepamperd is daar exemplarisch voor: nog maar net ontmaskerd als racist, seksist en neofascist kreeg de nieuwbakken volksvertegenwoordiger galant de micro aangeboden.

Dus ja, laten we de dingen inderdaad ‘bij naam durven noemen, ook al is dat niet fijn’. Dat devies geldt niet alleen voor (de kiezers van het) Vlaams Belang (en zijn extreemrechtse vertakkingen binnen de N-VA – de gepikeerde ssst van Jan Jambon aan het adres van Theo ‘samen een meerderheid’ Francken tijdens de binnenkomende verkiezingsresultaten van 2019 kwam te laat), maar ook voor de reguliere media. Pas dan, als de wolf van zijn schaapskleren is ontdaan, zullen we de problemen kunnen oplossen.