On the Rocks: een cocktail van genderclichés?

On the Rocks, de nieuwe Sofia Coppola, kon in de Vlaamse pers op enthousiaste kritieken rekenen. Natalie Gielen onderwierp de film aan een herziening en verslikte zich in haar lockdownkijkvoer. ‘Is dit een wrange poging om genderclichés aan de kaak te stellen?’

Beste Vlaamse filmcritici,

Het is een lockdownvrijdagavond na een zware werkweek, kruidenthee binnen handbereik, entertain-me-modus aan: filmpje kijken. On the Rocks meerbepaald, de nieuwe Sofia Coppola met Rashida Jones en Bill Murray. De insteek is grappig en origineel, zoals de meeste recensies terecht aangeven: vader en dochter gaan het reilen en zeilen van haar echtgenoot na in een pastiche op de detectivefilm.

Een greep uit de driesterrenrecensies: ‘licht verteerbaar drama’, ‘verplichte kost’, ‘een eigentijds verhaal vol humor en rake observaties’, ‘met On the Rocks vindt Sofia Coppola eindelijk weer het steegje naar ons hart’.

Beste Vlaamse filmcritici, kregen jullie een exclusieve, alternatieve montage voorgeschoteld?

Tegen het einde van de film was de steeg naar mijn hart even afgesloten als, ik zeg maar iets, de toegang tot de cinemazalen dezer dagen. Coppola maakte inderdaad een luchtige film, maar ik heb hem nog niet verteerd. En eigentijds komt het verhaal allerminst over. De filmmaakster lijkt namelijk te flirten met een reeks achterhaalde clichés. Of schuilt er meer complexiteit in On the Rocks?

Geen vaders te bespeuren aan de schoolpoort. Zijn die allemaal hard aan het werk om de goede opleiding van de kinderen en de luxueuze levensstijl van hun gezin te bekostigen?

Op het eerste gezicht oogt de verhaallijn nogal eenduidig: vader Felix (Bill Murray) en dochter Laura (Rashida Jones) nippen eindeloos cocktails in coole bars in New York, en ook heel even in Mexico. Laura laat zich meevoeren door de patserige Felix, in recensies omschreven als 'liederlijk', ‘koddige klootzak’, ‘een onverbeterlijke womanizer’. Hun missie: Dean, de man van Laura, betrappen op ontrouw. Er zit wat sleet op het huwelijk van Laura en Dean. Je weet wel: het werk, de kinderen, het leven. Dean is vaak weg voor zijn job bij een hippe start-up en rokkenjager Felix weet zeker dat zijn schoonzoon iets verbergt. Als iemand ontrouw herkent, is hij het toch wel?

Toegegeven, het gedrag van Dean doet soms twijfelen aan zijn huwelijkstrouw. Zo blijft hij opvallend vaak plakken na het werk, brengt hij zakenreizen door in bijzonder knusse hotels en restaurants, en vindt Laura per toeval de toilettas van Deans collega Fiona in zijn koffer. ‘Haar handbagage zat vol en ik had nog plaats’, legt Dean verstrooid uit. Daarbij lijkt de passie verdwenen uit hun huwelijk: de gesprekken zijn leeg en vooral praktisch, de stiltes tijdens hun zeldzame dates zijn ongemakkelijk, en Dean kust Laura net iets te vaderlijk op het voorhoofd.

Een heleboel hints naar mogelijk bedrog worden dus al vrij vroeg in het verhaal gedropt. Daardoor ligt het er allemaal wat te dik op. Je verwacht als kijker toch een plotwending. Mocht de spanning meer geleidelijk worden opgebouwd, zou de kijker zich meer focussen op de ‘deed hij het of deed hij het niet’-vraag. Maar net als Laura geloof je nooit écht dat de gemoedelijke Dean overspel pleegt, dat vraagstuk drijft de plot dan ook slechts beperkt aan.

Daddy’s girl

De ware spanningsboog zit hem in de vader-dochterrelatie. Al tijdens de openingsscène van de film wordt de toon gezet, wanneer de stem van Murray offscreen de spelregels uitlegt: ‘Remember, don’t give your heart to any boys. You’re mine until you get married. Then you’re still mine.’ ‘Uhm, okay, dad’, antwoordt een jongemeisjesstem. Laura is daddy’s girl en volgt dus braaf diens grillen. Blijft ze zo onderdanig?

We leren Laura kennen als een sympathieke, maar wat matte vrouw. Een typische dag uit haar leven: een vluchtig gesprek met Dean, de adorabele dochters aankleden en voeden, flarden van gesprekken – ‘I just had a face peel’ – met de schoolpoortmoeders. Er zijn geen vaders te bespeuren op school. Zijn die allemaal, net als Dean, hard aan het werk om de goede opleiding (en dus vermoedelijke dure privéschool) van de kinderen en de luxueuze levensstijl van hun gezin te bekostigen? En wat doen ‘de vrouwen’ ondertussen?

Coppola reproduceert haar eigen positie door de casting van Rashida Jones, dochter van een actrice en een muziekproducer. Zelfrelativerende knipoog of pure navelstaarderij?

Laura blijkt schrijfster te zijn. We zien haar zuchtend achter een bureau zitten in haar stijlvolle flat in een chique buurt van Manhattan. Ze kreeg net een riant voorschot op een nieuw boek dat niet wil vlotten. Vroeger schreef ze namelijk ’s nachts op haar best, maar dat lukt niet meer met twee jonge kinderen.

Dit is een film over een vrouw van eind de dertig die zichzelf de vraag stelt: is dit nu het leven? Je verwacht dus dat ze haar leven (dat geheel verloopt volgens het traditionele rollenpatroon) kritisch gaat bekijken. Je hoopt dat zelfs, want ondanks haar gebrek aan duidelijke drijfveer is Laura een sympathiek personage.

Dit is duidelijk ook een film over een vrouw die een geprivilegieerd leven leidt. Geen verrassing, want Sofia Coppola heeft een patent op personages die baden in weelde. De filmmaakster werd daar al vaker om bekritiseerd, meestal met een sneer naar haar eigen privileges als ‘dochter van’. Zowat al haar films grossieren in esthetische beelden van rijkdom en macht, en dat is nu niet anders: de skyline van Manhattan vormt een schitterende achtergrond voor de stemmig verlichte bars en exclusieve dinnerclubs waar Felix Laura mee naartoe neemt. Zachte, nostalgische muziek vormt de soundtrack voor hun avonturen.

In die context is het interessant dat Coppola haar eigen positie reproduceert door de casting van Rashida Jones, dochter van actrice Peggy Lipton en producer Quincy Jones. Een zelfrelativerende knipoog of pure navelstaarderij?

Beste filmcritici, jullie strooien met referenties naar Woody Allen-films. Doet die dan geen belletje rinkelen?

De motieven macht en bezit komen nog op een andere manier aan bod, wanneer Felix hoofdschuddend wijst naar een armband die Laura draagt – een geschenk van Dean: ‘The bangle is a reminder that women were once men’s property’. De vrouw is dus eigendom van haar echtgenoot (en zoals we dat in de openingsscène leerden: van haar vader). ‘I’m sure this is what Dean meant’, antwoordt Laura daarop. Dat is de dynamiek in de gesprekken tussen vader en dochter: een provocatieve, vrouwonvriendelijke opmerking van Felix, een droge, sarcastische respons van Laura. Maar ondertussen blijft ze hem braafjes volgen.

Het is vast herkenbaar voor heel wat mensen: de gêne over achterhaalde ideeën en ongepaste opmerkingen van vader- of moederlief. Ook Laura corrigeert Felix wanneer hij haar dochters vertelt dat vrouwen lang haar horen te hebben, en zucht gegeneerd wanneer Felix als een levend anachronisme in zijn vintage auto door New York racet met kaviaar en sterke drank. Tegelijkertijd brengt hij schwung in haar wat afgestompte rijkeluisbestaan. En zij is blij wanneer hij haar een vintage horloge cadeau doet, gekocht na zijn eerste grote verkoop van nota bene ‘a de Kooning woman’.

Een happy ending?

Beste filmcritici, jullie strooien met referenties naar Woody Allen-films. En terecht, want een nostalgisch sfeervol New York, een kolderiek avontuur, de voorbijgestreefde bespiegelingen van mannen over liefde: On the Rocks heeft het allemaal! Doet dat dan geen belletje rinkelen? Zoiets zat ik in mezelf te mompelen, nippend van mijn kruidenthee op een vrijdagavond. En toen had ik de tenenkrullende finale nog niet gezien.

Uiteindelijk wordt Laura razend kwaad op Felix. Terwijl ik luidop supporter, overlaadt ze hem met verwijten over zijn gedrag ten opzichte van vrouwen en zijn prehistorische theorieën over ‘de man’. Bye bye, daddy’s girl! Coppola wil kennelijk wél tonen dat de opvattingen van Felix passé zijn. Laura, als hedendaagse, geëmancipeerde vrouw, vormt dan logischerwijze een schril contrast met haar vader. Toch?

Is On the Rocks een wrange poging om genderclichés aan de kaak te stellen? Fantaseer bij de slotscène een retrojurk en -setting, en ze zou uit een jarenvijftigfilm kunnen komen.

De film eindigt met de verzoening tussen Laura en Dean, die uiteindelijk – en wat mij betreft weinig verrassend – onterecht werd verdacht van ontrouw. Hij excuseert zich voor zijn veelvuldige afwezigheid en legt uit dat hij simpelweg ‘goed genoeg’ wou zijn voor Laura en de kinderen. Tijdens een etentje vinden ze plots weer – nog steeds pijnlijk oppervlakkige – gespreksstof en Laura vertelt over haar schrijfvorderingen. Ze kan zowaar bij daglicht werken. De sfeer zit erin, en Dean geeft haar een gegraveerd horloge van Cartier cadeau. Met een glimlach gespt Laura het horloge los dat ze van papa Felix kreeg, en klikt het geschenk van manlief om haar pols.

Past als gegoten.

Daar is het klaarblijkelijke eigenaarschap van de man terug. Welke karakterontwikkeling heeft Laura nu eigenlijk doorgemaakt? Haar gehoorzaamheid aan Felix wordt slechts vervangen door berusting in de rol van leuke echtgenote. Fantaseer er een retro jurk bij, een andere setting en het zou een scène uit een jarenvijftigfilm kunnen zijn.

Is On the Rocks een wrange poging om genderclichés aan de kaak te stellen? Er zijn kennelijk twee inhoudelijke lagen in de film aanwezig. In een eerste, oppervlakkige laag sleept Felix zijn dochter mee in een avontuur waarbij haar huwelijk de inzet is. Laura zet zich af tegen het voorbijgestreefde wereldbeeld van Felix. De tweede laag manifesteert zich aanvankelijk subtiel: de ‘schoolpoortmoeders’, de taakverdeling binnen het gezin van Laura en Dean (zij het praktische geregel en gemoeder, hij de betaalde, gewichtige arbeid).

Maar na een tijdje wordt het pijnlijk duidelijk dat zowel Laura als Dean muurvast zitten in patriarchale patronen – een scherpe discrepantie met de ogenschijnlijke happy ending. Het is tekenend wanneer Dean uiteindelijk bekent hoeveel druk hij voelt om voor ‘zijn gezin’ te zorgen, en tegelijkertijd niets beter kan verzinnen dan een duur juweel om Laura te paaien. Dit lijken onuitgesproken evidenties in het wereldbeeld van Felix (waarmee in de eerste laag komaf wordt gemaakt), maar evengoed in dat van Laura en Dean.

De ogenschijnlijke emancipatie van Laura mondt namelijk uit in een spectaculaire reproductie van patriarchale rolpatronen – een onhoudbaar, toxisch status quo. En dat in een film die in een sfeer van nostalgie naar het verleden baadt. Stof tot nadenken. Gaat het simpelweg om ironie, of is hier tegelijkertijd een afleidingsmanoeuvre werkzaam van een verlangen naar ‘die goeie oude tijd’?

Beste Vlaamse filmcritici, juist hierover had ik graag meer dan een paar achteloze woorden gelezen in jullie recensies. Anno 2021 hoop ik dat we samen kunnen nadenken over welke wereldbeelden schuilgaan achter het zoveelste luchtige verhaal. Ik kijk er naar uit jullie weer in de cinemazalen te ontmoeten. Mondmasker op, oogkleppen af.