Queer Wonderland

Vanaf dit voorjaar dompelt Kasper Bosmans je onder in zijn solotentoonstelling Husbandry in WIELS. In een kleurrijk doolhof waarin zowel oude als recente werken aan bod komen, verkent de kunstenaar de geschiedenis van alledaagse, vertrouwde objecten en verhalen in relatie tot een queer identiteit.

Kasper Bosmans (°1990, Lommel) heeft als kunstenaar een behoorlijk imposant traject afgelegd. Na zijn opleiding aan de Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen en een postgraduaat aan het HISK in Gent, werd zijn praktijk zowel nationaal als internationaal opgepikt. WIELS, het Brusselse kunstencentrum waar hij nu zijn eerste grote solo-expo toont, is voor hem geen onbekend terrein. In 2015 nam hij er al deel aan de groepstentoonstelling Un-Scene III en in 2016 was hij er residerend kunstenaar.

In de tentoonstelling waan je je als bezoeker een beetje Alice in Wonderland.

Met een kleurrijke mix aan beeldelementen uit wetenschap, design, folklore, geschiedenis en kunst weet Bosmans een breed publiek te intrigeren: ludieke elementen uit het dagelijkse leven gooit hij in de blender om ze vanuit nieuwe perspectieven te belichten. Dat resulteert in schilderijen, installaties en sculpturen waarin hij referenties uit de heraldiek, de digitale cultuur of illustraties uit de kinderliteratuur aaneenrijgt tot een nieuwe beeldtaal.

Ook in Husbandry filtert hij als een troubadour herkenbare elementen uit fabels, nieuwsberichten, volkse anekdotes of ambachtelijke recepten uit verschillende tijdvakken en culturen. In de tentoonstelling waan je je als bezoeker een beetje Alice, het hoofdpersonage van de klassieker Alice in Wonderland van Lewis Carroll (1865). Net als haar tuimel je in een wonderlijke wereld waarin grenzen van tijd en ruimte, fictie en realiteit moeilijk te onderscheiden zijn. En net als Carroll speelt ook Bosmans met schaal: enorme muurschilderingen en installaties vinden in de zes zalen hun plek naast kleine, intieme schilderijen en sculpturen.

Vergeefse categorieën

De brochure is opgevat als een soort receptenboek waarin Bosmans en curator Zoë Gray de terugkerende ‘ingrediënten’ van de expositie verklaren. Verklarende lemma’s zoals ‘wolf’, ‘robijn’ of ‘zand’, vervangen een klassieke bespreking van de kunstwerken. Volgens kunstenaar en curator schuilt de gemeenschappelijke noemer van die elementen in de titel. Husbandry wijst niet alleen op de gekende vertaling ‘veeteelt’, maar ook op de ‘zorg voor het huishouden’. Ze zien er een term in die de spanning tussen cultuur en natuur belichaamt, en dan in het bijzonder de verschillende manieren waarop de mens via cultuur de natuur – planten, maar ook dieren – naar zijn hand tracht te zetten.

Bosmans laat je reflecteren over de manieren waarop de mens, door te categoriseren, grip probeert te krijgen op de complexe wereld rondom zich.

Zo lijkt Husbandry in de eerste plaats te gaan over het categoriseren van dingen. Een voorbeeld is de gigantische muurschildering Berserk (2022), die de achterste muur van de eerste zaal volledig inpalmt. Met een kinderlijk eenvoudige iconografie schildert Bosmans een enorme ijsbeer, drie opgetuigde paarden en een egel naast elkaar. Die eerste verwijst naar een wel héél extreme vorm van ‘husbandry’: oude Vikingen geloofden dat een gestroopt berenvel de woedende geest van de door hen vermoordde beer op hen zou overdragen. Die zogenaamde ‘Berserkerwoede’ zou hen helpen de vijand te verschalken. Naast de statige beer en de paarden, staat de egel er eerder bescheiden bij. Het ‘receptenboek’ verklaart de egel als ‘een belichaming van de verzamelaar’, omdat men dacht dat egels vruchten op hun stekels vergaarden door over de grond te rollen. Bosmans laat de toeschouwer reflecteren over de manieren waarop de mens, net door te categoriseren, grip probeert te krijgen op de complexe, raadselachtige wereld rondom zich. Maar die houvast is vaak slechts schijn. Elke categorie leidt tot andere verhalen en nieuwe betekenissen, die – afhankelijk van factoren als cultuur, leeftijd, klasse of achtergrond – veranderen.

De roze draad

In de overweldigende zee aan referenties en verhalen, dreig je als toeschouwer dikwijls kopje onder te gaan. Gelukkig biedt het werk Legend: American Fence Picket and the Pink Thread (2021) wél een aanknopingspunt. Het schilderijtje verbeeldt twee witte tuinhekjes op een zwarte achtergrond, van elkaar gescheiden door een rood parallellogram. Doorheen één van de hekjes is een roze bol garen gewikkeld. Op dit punt wordt de tentoonstelling kristalhelder: net als de bol garen in het hek, zit ‘queer culture’ als een roze in plaats van een rode draad doorheen de tentoonstelling verweven.

Bosmans vraagt aandacht voor Paul Thek en anderen die openlijk voor hun homoseksualiteit uitkwamen in de jaren vijftig in de VS.

Zo is Thek’s Dwarf Parade Table Dog (Correct Version) (2017) een hommage aan de sculptuur Untitled (Dwarf Parade Table) (1969) van Paul Thek. Op een zwarte marmeren balk tekende Bosmans een hond die, misschien wel het meest gedomesticeerde dier of voorbeeld van ‘husbandry’, slaafs op z’n rug ligt en met de poten omhoog. Met het eerbetoon – ook Thek verbeeldde in de sculptuur een gewillige, liggende hond – vraagt Bosmans aandacht voor het werk van Thek, die samen met zijn partner, de bekende fotograaf Peter Hujar, en andere kunstenaars openlijk voor zijn homoseksualiteit uitkwam in de jaren vijftig in de VS. En ook in Berserk kan je in de verbeelding van het berenvel en de vikings een verwijzing herkennen naar de 'bear culture’, een subgroep binnen de homoseksuele gemeenschap bestaande uit stevige, bebaarde en behaarde homoseksuele mannen.

De meest boeiende verwijzing naar de de queer gemeenschap zit echter verscholen in Legend: Home is dear, home is best (2022). Als in een röntgenfoto verbeeldt het paneeltje wat achter het schild van de schildpad verscholen zit. We zien haar skelet, alsook een serie fonkelende edelstenen. De titel verwijst naar een fabel van de Oud-Griekse verteller Aesopus (ca. 620-564 v.Chr.), waarin een schildpad weigert de bruiloft van Zeus bij te wonen. Ze verklaart dat ze liever thuis blijft. Gekrenkt in zijn ego, bedenkt de oppergod een straf: voortaan moet de schildpad haar huis met zich meedragen. Van Aesopus maakt Bosmans een sprong naar de roman À Rebours (1884) van Joris-Karl Huysmans. Het excentrieke hoofdpersonage Des Esseintes koopt een schildpad, maar die kan hem uiteindelijk weinig boeien. Des Esseintes beslist om het levende dier met edelstenen te laten beleggen – een gruwelijke daad waardoor de schildpad sterft.

‘Queerness’ mag geen ‘getemde seksualiteit’ worden, waarbij je er als queer persoon enkel mag zijn wanneer je je voegt naar heteroseksuele categorieën.

Des Esseintes wordt door de Amerikaanse kunstcriticus Aaron Betsky in zijn boek Queer space: architecture and same-sex desire (1997) omschreven als een schoolvoorbeeld van de 'decadente homoseksuele mannelijke verzamelaar in de negentiende eeuw.’ Volgens Betsky bouwden deze homoseksuele verzamelaars fantasiewerelden op door het verzamelen van objecten uit verschillende periodes en plekken in de wereld. Die artefacten verborg de verzamelaar in een kast: een veilige ruimte waarin hij zijn homoseksualiteit niet hoefde te verbergen en waarin hij ‘andere werelden kon oproepen dan die ene waarin hij opgesloten zat’.

In zijn tentoonstelling spiegelt Bosmans zich aan een figuur als Des Esseintes. De verschillende zalen in de tentoonstelling worden een enorm rariteitenkabinet of een ‘kast' waarin de kunstenaar verschillende objecten en elementen samenbrengt waarop hij nieuwe, van de norm afwijkende queer verhalen projecteert.

Getemde seksualiteit

Tijdens de zoektocht naar mijn eigen seksuele identiteit en gender, las ik een aantal jaren geleden Alain Nazes boek Manifeste contre la normalisation gay (2017). Naze, zelf homoseksueel, richt zijn pijlen op de legalisering van het homohuwelijk. Sommige leden van de LHBTQ+- gemeenschap vieren die beslissing als het hoogtepunt van gelijke rechten. Maar, redeneert Naze, is het huwelijk niet eigen aan een heteronormatieve samenleving? In zijn ogen moeten we opletten dat ‘queerness’ geen ‘getemde seksualiteit’ wordt, waarbij je er als queer persoon wel mag zijn, maar enkel wanneer je je voegt naar heteroseksuele categorieën.

Wat Naze en Bosmans beiden bezighoudt, is de manier waarop je je als queer persoon kan verhouden tot de alledaagse wereld zonder je te voegen naar de heteroseksuele norm. Hoe verlaat je de ‘kast' zonder je nieuw gecreëerde fantasiewereld, je eigen ‘queer Wonderland’ op te geven?

Met Husbandry creëert Bosmans een ruimte waarin we andere, van de norm afwijkende verhalen kunnen lezen.

Bij die vraag sluit Boy Butter aan, een reeks werken die verwijzen naar de botersmokkel over de Belgisch-Nederlandse grens waarbij ook Bosmans' familie betrokken was. Tegen een auberginekleurige muur, een kleur die hij liet kiezen door de opdrachtgever van dit werk en daarom Colour chosen by a kind person (2019/2022) noemde, presenteert hij driemaal drie in brons gegoten pakjes boter. In het midden van de zaal staat een fallische toren, getiteld Vuil Ventje (2022), opnieuw opgebouwd uit bronzen boterpakjes. Vormelijk sluit het werk aan bij de minimalistische beeldhouwkunst, waarin heteroseksuele kunstenaars de boventoon voerden. Bosmans keert echter het machismo – dat zowel de botersmokkel als het minimalisme kenmerken – om. Boter staat immers ook bekend als het allereerste glijmiddel – al is dit weinig gekend. Op die manier hint de kunstenaar op geheime homoseksuele activiteiten, bijvoorbeeld tussen smokkelaars of kunstenaars van de minimal art; verhalen die taboe waren en die Bosmans terug onder de aandacht brengt.

Met Husbandry creëert Bosmans een ruimte waarin we andere, van de norm afwijkende verhalen kunnen lezen. Familiaire elementen – een schildpad, een beer, een bol garen, boter – onttrekt hij aan een heteronormatieve wereld om ze ook te kunnen lezen binnen een queer context. De categorieën, die hij introduceert in de brochure, zet hij via zijn werk terug op losse schroeven, en verwijst zo een makkelijk leesbare, en vooral maakbare identiteit naar de prullenbak. Zo belanden we terug bij Alice in Wonderland. Wanneer de Gekke Hoedenmaker aan Alice vraagt: ‘Heb je het raadsel al opgelost?’, geeft Alice op. Wanneer ze polst naar het antwoord, reageert de Hoedenmaker: 'Ik heb geen flauw benul.' Sommige raadsels hoeven niet te worden opgelost.