Redactioneel: een oefening in perspectief

Waarom een nummer over dekolonisering? Sommigen zullen het ‘politiek correct’ vinden, anderen al te aanvallend. Lees het liever als de gebundelde weergave van heel reële perspectieven in onze samenleving, van auteurs met kennis ter zake.

Sommigen zitten er oprecht mee in hun maag. Anderen zeggen dat het gewoon een kwestie van tijd is. Er zijn er ook die het ‘politiek correct’ of ‘activistisch’ vinden. Eén artistiek leider zei aan de telefoon zelfs dat het om een artistieke hype zou gaan. Voor velen is het vooral een vakje in het subsidiedossier. En dan heb je nog diegenen die gewoon hun schouders ophalen, alsof het wel zal overwaaien.

Als kroongetuigen in deze kwestie zien mensen van kleur vooral een status quo.

Wat voor witte mensen ‘diversiteit’ of ‘interculturalisering’ heet, is voor mensen van kleur allesbehalve een kwestie van tijd, een artistieke hype, een subsidievakje. Het gaat om een dagelijks ervaren vorm van geweld en racisme, een structureel ingebakken ongelijkheid in macht, middelen, stem, erkenning, zichtbaarheid, beeldvorming. Vanuit die ervaring is ‘diversiteit’ niet zomaar een ‘actueel thema’, maar deel van een veel langere geschiedenis van overheersing: een bewuste of onbewuste doorzetting van koloniale patronen waarin de meester alleen zichzelf als norm beschouwt.

Sommigen vinden die analyse wellicht te streng voor de goede bedoelingen waarmee zij hun culturele instellingen eindelijk beginnen te ‘diversifiëren’. ‘Er zijn de jongste jaren toch al veel goeie stappen gezet?’ Feit is dat mensen van kleur die cultureel actief zijn in Vlaanderen en Nederland, dat bijna zonder uitzondering anders ervaren. Als kroongetuigen in deze kwestie zien zij vooral een status quo.

Voorbij de verzoening

Het minste wat je dus kan zeggen, is dat het spannende tijden zijn. Terwijl de politieke macht de een na de andere maatregel invoert die – onder het mom van terreurbestrijding – mensen van kleur extra viseert, komt ook de witte meerderheid steeds meer in de vuurlijn te liggen. White privilege wordt met steeds meer klem en stem aangeduid als een kernprobleem. Voor velen is dat wennen. Witte mensen zijn het allerminst gewend om een spiegel voorgehouden te worden.

En dus is er vandaag wellicht geen andere kwestie die zoveel felle emoties oproept als het debat over racisme en discriminatie. Iedereen schiet snel in het defensief. Logische discussies over culturele gebruiken als zwarte piet worden meteen identitaire splijtzwammen die ontploffen op sociale media. Allemaal samen lijken we op een punt gekomen dat pleidooien voor verzoening en zelfs verbinding bijna wereldvreemd gaan klinken.

Van ‘diversiteit’ moeten we naar ‘dekolonisering’. Het zal tijd kosten, maar de tijd is bijna op.

In de kunsten is dat niet anders. Op papier zou het vanzelf moeten gaan: ‘diversiteit’ heet voor sector en beleid intussen een prioriteit, terwijl het aantal talentvolle artiesten en organisatoren met een migratieachtergrond zienderogen groeit. In de praktijk lijkt het er echter op dat, tegen de tijd dat witte instellingen eindelijk klaar zullen zijn om voor al die creativiteit een vanzelfsprekende plek in te ruimen, heel wat van die nieuwe kunstenaars die instellingen voorgoed zullen hebben opgegeven. Velen hebben geen zin meer in energieverspilling, investeren liever in eigen initiatieven. Niet iedereen beseft het al: het (witte) centrum geldt steeds minder als de norm.

Valt er iets te doen? Van ‘diversiteit’ moeten we naar ‘dekolonisering’. Dat wil zeggen: niet gewoon een extra likje kleur leggen op de bestaande structuren van instellingen, maar die structuren zelf ontmantelen. Door het geweld van de geschiedenis te erkennen, ons samen in te lezen in buiten-Europese verhalen en theorieën, de geldende canon en kwaliteitsbegrippen te deconstrueren, koloniale monumenten te problematiseren, noem maar op. Het zal tijd kosten, maar de tijd is bijna op. Het kan de kunsten alleen maar verrijken.

Who are the 90%?

Rekto:verso staat er niet buiten. Toen we precies vijf jaar geleden een nummer uitbrachten met als titel ‘Het Witte Westen’ – een poging om voorbij Europa te denken – gebeurde dat met alleen maar witte auteurs. Ook onze redactie en ons auteursbestand is voor 90% wit. Interviews met een Achille Mbembe, opinies van auteurs met een migratieachtergrond of artikels over minder zichtbare dekoloniserende initiatieven waren altijd eerder toevallige uitzonderingen. In deze spannende tijden valt dat niet langer te verantwoorden.

In dit nummer definiëren een twintigtal auteurs de lijnen van het debat op eigen voorwaarden.

Dit nummer wil een eerste stap zijn. Het is dikker dan ooit, werd samengesteld vanuit vier brainstorms met cultuurwerkers van kleur en is mee tot stand gekomen dankzij een verruimde redactie. Het zal de lezer ook meteen opvallen dat het voor 90% geschreven is door auteurs van kleur. Dat is een bewuste keuze geweest: geen auteurs uit het klassieke bestand, wel een spiegelbeeld daarvan.

Als ‘rekto:verso’ staat voor ‘stem’ en ‘tegenstem’, kiezen we voluit voor de ‘verso’ van auteurs die dit thema kunnen belichten vanuit een persoonlijk doorleefde expertise en reflectie. Gek genoeg wordt die in het hele gesprek over ‘diversiteit’ nog altijd te weinig in rekenschap genomen. In dit nummer definiëren een twintigtal auteurs de lijnen van het debat op eigen voorwaarden. Meningsverschil blijft er genoeg, zal je lezen.

Sommigen zullen dit nummer ‘politiek correct’ vinden, anderen al te aanvallend. Lees het liever als de gebundelde weergave van heel reële perspectieven in onze samenleving, van auteurs met kennis ter zake. Er zullen er ook zijn die vrezen dat dit nummer bij een one shot zal blijven, ter meerdere eer en glorie van rekto:verso zelf. Dat is niet de bedoeling. Daar mag je ons over een jaar op afrekenen.

Lees hier het hele dossier

Met grote dank aan alle auteurs, inspiratoren en klankborden die deze oefening in perspectief mee hebben willen voeden. Dit nummer is van jullie. En dat er nog vele mogen volgen.

Wil je ook jouw stem mee in dit gesprek mengen? Wees op 31 maart welkom op ‘The Big Conversation’ van rekto:verso en de Beursschouwburg in Brussel, waar veel auteurs live in dialoog gaan over hun expertise. Ook op 2 mei hebben we met deBuren een ontmoetings- en reflectiemoment rond al deze vragen.