Taylor Swift: de paradox van pop

Wie genoeg heeft van Taylor Swift, doet er verstandig aan haar nieuwe videoclip te mijden. In de video van Look What You Made Me Do zie je Taylor Swift welgesteld vijftien versies van zichzelf spelen, uiteenlopende personages die de verschillende fases in haar artiestenleven verbeelden. Hiermee is ze het toonbeeld van artiesten die van hun eigen reputatie het hoofdonderwerp van hun muziek maken. Oh paradox!

Wie Taylor Swifts clip van Look What You Made Me Do opzet ziet eerst de Taylor Swift die we kennen van haar beginjaren: een meisje van een jaar of twintig met lange krullen, cowboylaarzen en een gitaar in haar hand. Maar daarna verschijnt ook haar glamourversie: een vrouw in een glinsterende galajurk, een wereldberoemde popster die zojuist een VMA gewonnen heeft, de video music award van MTV. Tot slot krijg je ook de Taylor Swift van dit moment voorgeschoteld: een boosaardig type in een bad vol diamanten, omringd door slangen.

Swifts modieuze metamorfoses gingen altijd al gepaard met een nieuwe sound. Zo werd niet alleen haar uiterlijke vertoning gevaarlijker, ook haar liedjes: haar stem klinkt allang niet meer zo dun en breekbaar als vroeger en ook de akoestische instrumenten die je op Love Story (2008) nog hoorde, zijn op Look What You Made Me Do (2017) vervangen door computerbeats. Maar hoe elektronisch haar sound ook is geworden, Swift maakt nog altijd korte, pakkende popliedjes die een groot publiek bereiken. Ze is een popartiest pur sang, geen vernieuwende kunstenaar zoals Frank Ocean of Madonna.

Van country girl tot verrader

De grootste transformatie van Swift ligt dan ook niet in haar muziek, maar in de manier waarop ze zich aan de wereld presenteert. Als geen ander is ze zich bewust van het feit dat haar reputatie en presentatie de spil van haar beroemdheid vormt. Ze flirt en provoceert ermee, en niet alleen in de media. Ook in haar teksten wordt haar evenwichtsoefening als publiek persona aangekaart. Haar nieuwste album, dat 10 november verschijnt, krijgt zelfs de titel Reputation (2017). Opmerkelijk hoe haar persona tijdens haar beginjaren nauwelijks doorsijpelt in haar muziek en ze tegenwoordig bijna over niets anders dan haar eigen artiestenbestaan zingt.

Taylor Swift weet als geen ander dat haar reputatie de spil van haar beroemdheid vormt

Voor wie wil weten waarom, is Look What You Made Me Do de heilige graal. Dit nummer staat bol van verwijzingen naar vetes met popsterren als Katy Perry, Kanye West, Nicki Minaj en Calvin Harris. Allemaal beschuldigden zij Swift in het verleden van leugens. Zo zou Swift telefonisch toestemming hebben gegeven voor Kanyes omstreden regels: ‘I feel like me and Taylor might still have sex. I made that bitch famous’. Swift ontkende dit, waarna Kim Kardashian via Instagram een geluidsfragment liet horen waarin ze wel degelijk zei dat hij enkele regels mocht gebruiken.

Een lang verhaal kort: Swift werd door haar vijanden tot slang gebombardeerd, een reputatie die er langzaam voor zorgde dat het beeld van lieve countrymeisje plaatsmaakte voor het beeld van een vileine verrader. Het symbool van de slang kwam in haar social mediacampagne dan ook meerdere malen terug. Een paar dagen voor de lancering van Look What You Made Me Do gingen al haar sociale media-kanalen op zwart. Na een zinderende stilte verscheen er opeens een video van een slang op haar twitterpagina. De toon van haar nieuwe album was gezet.

In de videoclip lijkt Swift dan ook een ander mens geworden. Ergens aan het einde van Look What You Made Me Do hoor je een telefoongesprek. ‘I’m sorry, the old Taylor can’t come tot the phone right now. Why? Cause she’s dead.’ Voor het eerst speelt Swift niet meer het slachtoffer, maar de dader. Niet meer de passieve partij, maar de handelende. Sterker nog: met de videoclip van Look What You Made Me Do zwemt ze volop met de stroming mee. Alsof ze wil zeggen: kijk, eindelijk ben ik de bitch die jullie beweren dat ik ben. Nu tevreden?

Beeld zonder klank

Deze strategie herinnert aan een theatershow van comedian Micha Wertheim, waarin hij stelt dat hij de regie over zijn leven kwijt is sinds hij doorheeft dat mensen een vastomlijnd beeld van hem hebben. Hij vertelt een verhaal over zijn rol als klarinetspeler bij de plaatselijke harmonie. De jonge Micha kwam elke les op tijd en leerde de stukken uit zijn hoofd, maar toch vond de dirigent hem iedere week slechter spelen. Pas toen Micha niet meer naar de repetities ging, kwam de dirigent op een dag naar hem toegelopen. Hij moest een compliment maken: de laatste tijd speelde hij uitstekend.

Toen Look What You Made Me Do uitkwam, gingen de recensies nauwelijks over het nummer zelf. Zo klonk de veelbetekendende titel op Spin ‘It Doesn't Matter That Taylor Swift's Music Is Bad Now’ en noemde Knack Focus haar ‘de wereldster van wie u geen vijf nummers kent’. In de longread kwam Knack Focus-journalist Geert Zagers tot de conclusie dat Taylor Swift alleen de stem van zichzelf is, ‘terwijl Lorde uitgroeit tot de stem van een jonge generatie’.

Die kritiek lijkt me te kort door de bocht. Natuurlijk, de muziek van Taylor Swift is sinds de single Innocent (over het incident met Kanye West) steeds zelfreferentiëler geworden: met songs die haar artiestenleven bezingen of de problemen belichten waarmee ze kampt sinds de hele wereld een mening over haar heeft. Maar betekent dat ook dat haar muziek minder universeel is geworden? Betekent dat dat ze enkel de stem van haarzelf is?

Swift and the Swifties

Het is eerder andersom: in een tijd waarin jongeren constant bezig zijn om via social media een leuk, grappig en avontuurlijk beeld van zichzelf te creëren, is het logisch dat artiesten die over zulke dingen zingen steeds populairder worden. Look What You Made Me Do gaat, zoals een goed popliedje betaamt, over meer mensen dan Swift alleen. Het is herkenbaar voor veel fans. Het gaat immers over het moment dat je zelfbeeld, of in ieder geval het beeld dat je zou willen zijn, niet meer samenvalt met het beeld dat de wereld van je heeft. Wat doe je dan? Vecht je ertegen, of omarm je het juist, wetende dat er toch niets aan te doen valt?

Swift kiest voor de laatste strategie. Sterker nog: ze dikt de perceptie aan en waant zich daarmee onaantastbaar. Fans van Swift (de zogenoemde Swifties) vierden de opstanding van hun idool dan ook. ’She won’, schreven ze massaal op Twitter, met een enthousiasme alsof ze wilden zeggen: ‘we won’.

Wat Taylor Swift op Look What You Made Me Do uitdraagt, zie je vaker in popmuziek: de gedachte dat een slechte reputatie aan een ander ligt, aan de persoon die jou bekijkt. Jij bent altijd goed, zuiver en eerlijk gebleven en toch praten mensen slecht over je. Hoe ga je daarmee om? Sommige artiesten prediken onverschilligheid. Zoek naar liedjes waarin ‘I don’t care in’ voorkomt en je vindt honderden nummers die dezelfde boodschap uitdragen, van Phil Collins en Joan Jett tot Ariana Grande. Allemaal zeggen ze dat je lak moet hebben aan het beeld dat anderen van je hebben. Laat je niet gek maken door wat anderen over je zeggen! Jij weet beter!

Ikken wikken

Een artiest die de afgelopen jaren een ander geluid liet horen, is Sky Fereirra. Net als Taylor Swift werd zij al op jonge leeftijd bekend waardoor ze opgroeide voor het oog van de hele wereld. Dat dit geen sinicure was, blijkt uit de ontelbare gossipcolumns die over haar verschenen. Met haar strafblad voor drugsgebruik en haar relatie met heroïnegebruiker Zachary Cole werd ze al snel als toonbeeld van een hedonistische generatie gedoopt. Op I Blame Myself, de tweede single van haar debuutalbum Night Time, My Time(2013) zingt ze over het spanningsveld tussen haar zelfbeeld en het beeld dat haar fans en vijanden van haar hebben. Luisteraars denken haar te kennen door haar muziek, terwijl ze in feite alleen een buitenkant of een presentatie zien.

Enerzijds dragen popsterren uit dat je jezelf moet zijn, anderzijds zijn ze continu met hun reputatie bezig

Want dat is de crux: enerzijds dragen popsterren uit dat je helemaal jezelf moet zijn, dat je je niet moet laten weerhouden door wat anderen over je zeggen, anderzijds zijn juist de popsterren van dit moment continu bezig om via instagramfoto’s, tweets en facebookberichten een reputatie vorm te geven die om de zoveel maanden moet worden bijgepunt. Het is al lang normaal dat popsterren een social mediamanager hebben, iemand die tot in detail laat zien hoe authentiek ze zijn.

Op I Blame Myself rekent Sky Fereirra af met de mythe dat de ‘ik’ die liedjes zingt en in de media verschijnt, samenvalt met de ‘ik’ die de artiest in het dagelijks leven is (‘How could you know what it feels like to be outside yourself? You think you know me so well’).

Eerlijk duurt het langst

Juist die mythe van de samenvallende ‘ik’ houdt Taylor Swift en co liever in stand. Het is een commerciële tactiek die ervoor zorgt dat miljoenen fans hun favoriete artiesten als een vriendin beschouwen, iemand die hen begrijpt en bijstaat. Vandaar dat jonge fans zo boos worden als hun squad member Taylor Swift aangevallen wordt door vijanden als Kim Kardashian en Katy Perry: het is niet alleen een beschimping van de vrouw die ze bewonderen, het is ook een aanslag op hun eigen identiteit.

Swift en Ferreira zingen allebei expliciet over de manier waarop ze door de wereld gezien worden, maar in tegenstelling tot Swift wijt Sky Ferreira haar reputatie niet aan de ander. In het refrein van I Blame Myself zingt ze de intrigerende regels: ‘I just want you to realize I blame, I blame myself for my reputation’. Het is niet de meest krachtige statement dat je in de popmuziek zult tegen komen. Het is geen bevrijdende middelvinger, geen makkelijk verwijt. Maar is het eerlijk? Eerlijker dan alle persona’s van Taylor Swift? Ja. Dat zeker.