Wat je van dieren leren kan

Het is tijd voor een culturele revolutie in onze verhouding tot dieren, stelt de redactie van het printnummer DIER.

Als het van de wokers afhangt, blijven straks alleen natuurdocumentaires over. De dystopische voorspelling komt uit een tweet van Thibault Viaene, een jurist die de sensitivity viewers van de media hekelde, die de cultuurproductie van elk kwetsend detail zouden zuiveren.

De onderliggende veronderstelling van zijn uitspraak is dat de natuur een soort ultieme vrijplaats zou zijn binnen de culturele beeldvorming. Een ongerept oord, wars van politiek, waar de schoonheid nog om de schoonheid mag bestaan.

Het is alsof we nog mee neuriën met Carnaval des Animaux, terwijl de hoofdrolspelers al een danse macabre hebben aangevat.

Dat is natuurlijk bullshit. Zeker de populaire spektakelcultuur krioelt van de sentimentele verhalen waarin de mens het dier naar zijn evenbeeld heeft geschapen. Schattig snoetje hier, pratende bobtail daar; geen haan die kraait naar wat dieren daar zelf van vinden. Nochtans zijn weinig relaties méér gespleten dan die tussen mens en dier. Of die laatste staat ten dienste van een kille voedingsindustrie, waar das Fressen die Moral verdringt, of het dier wordt geïndividualiseerd en gereduceerd tot vertederende prop in de veilige context van de huiskamer, zoo of kinderboerderij.

Het is alsof we nog mee neuriën met Carnaval des Animaux, terwijl de hoofdrolspelers al een danse macabre hebben aangevat. Een rapport uit 2020 voorspelde dat de komende vijftien jaar, door een verlies aan biodiversiteit, meer dan vijfhonderd diersoorten zullen uitsterven. Die realiteit van afbrokkelende leefwerelden vraagt niet om abstracte statistieken, stelt filosofe Vinciane Despret bij aanvang van dit nummer, maar om verhalen. Of meer nog: een culturele revolutie in onze verhouding tot dieren.

Hoe die eruit zou kunnen zien, is een vraag waarover de bijdragers aan dit nummer zich op de volgende pagina’s buigen. Is er ten aanzien van dieren een positie denkbaar tussen pathetiek en instrumentalisering? Hoe laten beeldend kunstenaars zich inspireren door een modern ‘tentaculair’ denken? Wat als we onze oren spitsen voor het ‘orkest’ van het dierenrijk – speelt dat een requiem voor al die verdwijnende biodiversiteit?

‘Who will “we” become when species meet?’ Onvermijdelijk verandert een revolutie ook onze zelfperceptie.

Een culturele revolutie, zoveel is zeker, begint bij de erkenning van wederzijdse afhankelijkheid. Pas de laatste jaren groeit het besef dat dieren gevoelens hebben of dat ecocides, misdaden tegen de natuur, een straf verdienen. In debatten over dierenrechten wordt nog altijd over hen gesproken, stelt onderzoeker Bénédicte Boisseron in dit nummer, die dat probleem van representatie ook in de strijd tegen raciale onderdrukking herkent. Kunnen kunstenaars een rol spelen in het herstellen van die disbalans? Schrijver Tijl Nuyts legt zijn oor alvast te luister bij een naakte molrat en reflecteert over de obstakels die bij het spreken als dier komen kijken. Kunstenaar Claire Stragier richtte een revolutionair overlegorgaan op: de Verenigde Eenden Naties.

‘Who will “we” become when species meet?’ Onvermijdelijk verandert een revolutie ook onze zelfperceptie, gelooft Robin Goudsmit in navolging van filosofe Donna Haraway. Op het ritme van schapen ervaart Bauke Lievens een ander soort kunstpraktijk. Volgens Evelyne Coussens kan de volledige sector – snakkend naar zorg en vertraging – in de leer bij paardenmenners. Voorbij de dichotomieën van natuur-cultuur of lichaam-geest, vermoedt Julien Aernoudt, ligt een herbetovering van de wereld.

Maar met alleen natuurdocumentaires zullen we daar niet geraken.