Wie saboteert wie? Een rondetafelgesprek

Moeten we anders gaan kijken naar sabotage als artistieke en activistische strategie, nu genocide en klimaatcatastrofe dagelijks nieuws zijn geworden? ‘Artivisten’ Christophe Meierhans, Kopano Maroga, Rachida Aziz en Sandra Sara Raes Oklobdzija wenden de blik van individuele verzetsdaden naar systemische blokkages. ‘Het zijn de gevestigde structuren die aan sabotage doen. En altijd dezelfde mensen die dat geweld over zich krijgen.’

Lees de wederwoorden van VIERNULVIER en tg STAN onderaan.

Ons gesprek vindt begin oktober plaats in een kleine artist run space in Brussel, een van die vele plekken aan de rafelranden van de reguliere cultuursector, op een boogscheut van het federaal parlement. De koffie komt er uit een waterkoker en de wc is enkel te vinden met een zaklamp. Alle vier onze gesprekspartners voelen er zich wel thuis, in die onderbelichte vrijzone tussen grassroots en kunstinstellingen, met ‘de politiek’ om de hoek. Al worden ze door sommigen wel eens gereduceerd tot ‘lastpakken’ – een etiket waar ze eer in scheppen –, is ‘meervoudig’ hun middle name.

Christophe Meierhans, tussen 2017 en 2022 artist-in-residence in Kaaitheater en ook even betrokken bij Extinction Rebellion, zou zijn politiek engagement het liefst zien samenvallen met zijn artistieke performances, zoals laatst bij zijn ‘eco-poëtische pamflet’ Mélété Thanatou. Kopano Maroga stond mee op het podium in Mimi’s Shebeen van Alesandra Seutin/KVS en was gastdramaturg bij VIERNULVIER tot begin september, toen de samenwerking niet werd verlengd. Vandaag blijft die het cultuurveld onverminderd aanjagen tot actie, zoals rond de genocide in Gaza. Rachida Aziz, auteur van Niemand zal hier slapen vannacht (2017), was tot 2019 de drijvende kracht achter de Brusselse alternatieve cultuurplek LeSpace en trekt nu mee aan de culturele en activistische beweging HOTM, luidspreker voor de stem van de grassroots en de diaspora tegen uiteenlopende vormen van ongelijkheid. En Sara Oklobdzija combineert HOTM en het lopende festival We Buildt This rond arbeidsmigratie met haar eigen artistieke parcours bij ROBIN. Voor haar onderzoek aan het RITCS, ‘The School of Two-Sided Integration’, realiseert ze installaties en performances die ook ‘locals’ uitdagen om zich in te burgeren in een samenleving met steeds meer ‘nieuwkomers’.

Samen strekken hun inspiraties en visie op sabotage zich uit van Zuid-Afrika tot Servië en van Marokko tot Zwitserland, om hier in Brussel te kruisen rond een tweedehandse tafel op een historisch moment. Wat we op dat ogenblik nog niet weten, is dat amper een paar uur na ons gesprek Gaza weer zal ontploffen in het gezicht van de hele wereld.

Wat zijn voor jullie voorbeelden van interessante artistieke of andere sabotageacties?

Meierhans: ‘Ik denk aan de protesten van Les Soulèvements de la Terre, een alliantie tussen Franse boeren en stedelijke milieuactivisten. Samen ontmantelden ze het afgelopen jaar de waterreservoirs van grote industriële boerderijen, immense kunstmatige meren die de natuurlijke watercyclus verstoren. Dat is een heel efficiënte vorm van sabotage: je schakelt je doelwit echt uit, zodat die reservoirs niet makkelijk weer opgebouwd kunnen worden. Zo’n vorm van directe actie gaat dus een stuk verder dan het soort symbolische sabotage waarvan bedrijven niet echt wakker liggen.’

Wat als sabotage uiteindelijk ook de situatie verslechtert van de arbeiders die in die geboycotte bedrijven werken?

Oklobdzija: ‘Die vraag speelt altijd mee, maar vaak saboteer je er je eigen actie mee. Elke daad is het resultaat van een inschatting van de verschillende lagen van het probleem, om dan een keuze te maken. Neem je het maandsalaris van die arbeiders af of red je ze net van een ellendig leven? Zelf moet ik nu denken aan een sabotageactie van eind jaren 1990 in Joegoslavië. Tijdens de protesten tegen de regering wilden de chauffeurs van de openbare busmaatschappij gaan staken, maar dat stuitte op bizarre bedreigingen: dat iedereen zo zijn job zou verliezen, omdat mensen niet meer op hun werk zouden geraken. Burgers als ik hebben toen besloten om die sabotage van het protest te saboteren: iedereen met een rijbewijs nam het stuur van die bussen over, zodat de chauffeurs konden gaan protesteren terwijl de bussen bleven rijden. En natuurlijk lag ik nog nachten wakker van de vraag wiens kinderen daar de prijs voor zouden betalen, maar boeiend aan dit soort sabotage is dat je het narratief verdraait. Met een verrassingselement ontmantel je de voorspelbare reactie van snelle veroordeling van sabotage. Ineens is het vaste script weg. Zelfs jij weet niet meer wat er gaat gebeuren.’

Dat zijn twee voorbeelden van buiten de kunsten. Is artistieke sabotage minder interessant?

Aziz: ‘Elke keer als we het bestaande culturele systeem probeerden te saboteren, heeft het ons gebruikt en deden we onszelf pijn. Artistieke sabotage is show geworden.’

Aziz: ‘Voor mij is het sleutelwoord macht. Iets saboteren betekent een slag uitdelen waar het pijn doet, en in een kapitalistisch systeem is dat de economie raken. Daarom blijven stakingen ook voor mij de meest relevante sabotageacties. Maar wat kan je doen als artiest? Zonder invloed spring je niet ver. Je hebt ook niet de macht om de cultuursector te saboteren. Uiteindelijk saboteer je alleen jezelf.’

Maroga: ‘Nochtans noemde queer theoreticus Jack Halberstam in zijn lezing ‘The Aesthetics of Collapse’ (2022) wel verschillende artistieke praktijken die de neoliberale mechanismen in de kunsten frontaal uitspelen tegen zichzelf. Zo had hij het over beeldend kunstenaar Cameron Rowland die constructies met rechtspersoonlijkheid creëert die hij gebruikt om koloniaal gelieerde instellingen financieel uit te putten, de waarde van koloniaal opgebouwde artefacten af te schrijven en alternatieve herstelmodellen voor te stellen. Zo leende hij voor zijn lopende expo Amt 45 i in Frankfurt 20.000 euro vanuit zijn fonds ‘Bankrott Inc.’ aan het stedelijke Museum für Moderne Kunst (MMK), volgens een leenconstructie waardoor de financiële hoofdstad van Europa over honderd jaar een schuld zou moeten terugbetalen die overeenkomt met haar hele stedelijke werkingsbudget. Daarmee agendeert Rowland heel concreet de koloniale schuld van Duitsland. Dus ze bestaat wel, dat soort sabotagekunst.’

Aziz: ‘Zelf heb ik het altijd anders ervaren. Elke keer als we het bestaande culturele systeem probeerden te saboteren, heeft het ons gebruikt en deden we onszelf pijn. Artistieke sabotage is show geworden. Of je belandt op een red list en kan fluiten naar betaalde projecten. Het is de culturele sector die de macht en de middelen heeft om te saboteren, en daar ook gretig gebruik van maakt.’

Oklobdzija: ‘Zeker, maar onderschat niet het belang van microsabotages. Gewoon al het feit dat ik mee aan de bestuurstafel zit van een Brusselse school of van de grootste werkgeversorganisatie in de kunsten, uiteraard als enige niet-lokale stem, maakt hen op zijn minst voorzichtiger.’

Aziz: ‘Maar als die organisatie dan uiteindelijk kiest om ook met Vlaams Belang te gaan praten, ben je net medeplichtig aan die keuze, omdat je mee aan tafel zat. Dat maakt het allemaal heel dubbelzinnig.’

Oklobdzija: ‘Je neemt inderdaad een groter risico als je van binnenuit iets mee probeert te bewegen of te verstoren. Je zet je eigen reputatie op het spel, net omdat je vaak de enige vertegenwoordiger van “de diversiteit” bent, terwijl het geweld gewoon kan doorgaan.’

Aziz: ‘Daarom heb ik zelf beslist om sabotage als artistieke tool op te geven. De beste manier om het kunstenveld te saboteren is het de rug toekeren en je volledig gaan concentreren op een eigen alternatief. Door gemeenschap te bouwen. Door allerlei alternatieven te verbinden op basis van gedeelde waarden. Door te leren van wat er vóór ons geleerd is binnen inheemse praktijken en onderdrukte groepen, en dat te hercontextualiseren. Wat zijn hier en nu de passende tools om een grassrootscommunity te creëren? In België kom ik dan uit bij kunst en cultuur. Alleen mag je kunst niet scheiden van activisme, van wetenschap, van het leven zelf. Kunst is een hulpmiddel dat mensen moet versterken om zich te verenigen, terwijl die kracht net van ons wordt afgenomen. Daarom hebben we HOTM opgericht, Headquarters of the Movement, als een groep mensen die hun energie willen investeren in beweging maken via kunst en cultuur. Momenteel laten we ons inspireren door wat Angela Davis zei: “dat de strijd van mensen zonder papieren de laatste burgerrechtenstrijd is die moet worden bestreden.” En zo voeren we nu een politieke campagne rond een positief migratiebeleid met In My Name - Nationaal Platform én organiseren we het nomadische kunstenfestival We Buildt This, een eerbetoon aan de bijdrage van migranten aan deze samenleving, om zo de publieke opinie mee te bespelen. Het is geen sabotage, wel een eigen constructief gebaar.’

Jullie blijven geloven dat ook kleine gebaren iets groters kunnen bouwen?

Maroga: ‘Zelfs al heeft het cultuurveld nog zoveel macht, er is een institutioneel gebrek aan politieke wil om met concrete daden daadwerkelijke verandering te realiseren.’

Maroga: ‘Ja, ik denk aan de dekoloniale beweging waar ik deel van uitmaakte in Zuid-Afrika, #RhodesMustFall. Al die acties verhielden zich heel direct tot waar we invloed op wilden hebben. We sloten de universiteit af met brandende autobanden en verhinderden lezingen. We wilden de instelling economisch raken, zodat ze onze eisen serieus zouden nemen. Voor ACT UP (AIDS Coalition to Unleash Power) bonden mensen zichzelf vast aan gebouwen en gooiden ze met bloed gevulde ballonnen op industriële medische complexen. Niet alleen om meer bewustzijn te creëren, maar ook om de reële werking van zulke instellingen fysiek te stoppen, met hun lichamen. Op dat vlak moet ik de doeltreffendheid nog zien in de strategieën van bijvoorbeeld Extinction Rebellion. Wat is het nut van symbolische acties? Symbolisch voor welk doel? Ook Delhaize en Carrefour helpen nu het bewustzijn vergroten over wat er misloopt met de planeet, alleen zwijgen ze in alle talen over hun eigen aandeel daarin. Als sabotage zonder tastbare effecten blijft, vind ik het niet zinvol.’

Zelfs als sabotage geen duurzaam effect heeft, kan het toch wel relevant zijn om bijvoorbeeld de publieke opinie te beïnvloeden?

Meierhans: ‘Ja, het hangt gewoon af van je wat je wil bereiken. Wil je persaandacht, dan moet je gaan voor iets ongeziens, iets illegaals, iets spectaculairs. Iets afbreken of blokkeren zorgt meestal voor nieuws, dus voor dat doel kan sabotage heel efficiënt zijn. Je moet die strategische kant van je actie natuurlijk steeds blijven afwegen tegen de ethische kant ervan. Er zijn altijd voor- en nadelen aan wat je doet, zoals de juridische gevolgen van illegale acties voor deelnemers.’

Aziz: ‘Maar geloven we echt dat de som van al die persaandacht uiteindelijk een positieve uitkomst kan hebben, ook via kunst en cultuur? Ik niet. Moeten we kleine, individuele vormen van sabotage nog wel verkennen als activist? Helpen die ons vooruit?’

Meierhans: ‘Zelf geloof ik ook meer in het ontmantelen van infrastructuur, zoals bij die Franse mega bassines. Getroffen bedrijven zullen dan gewoon een kosten-batenanalyse maken. En als het te veel kost om iets herop te bouwen, stoppen ze. Dan verschuift de machtsrelatie. Dat is het enige wat telt.’

Als daarnet gezegd werd dat het kunstenbedrijf zelf aan sabotage doet, hoe ziet die er dan uit?

Maroga: ‘Als je echt in verzet wil gaan, moet je een paria worden, een saboteur die niet op dezelfde manier aan het witte systeem kan deelnemen.’

Maroga: ‘Veel heeft te maken met wat Rachida beschreef: het vermogen van het neoliberale kapitalisme om zelfs het verzet tegen zichzelf te recupereren voor eigen gewin. Ook mijn aanwerving bij VIERNULVIER was daar uiteindelijk een poging toe: iemand met mijn identiteiten diende om het progressieve imago van de instelling bekrachtigen. Maar eens je dat imago in gevaar brengt, of het zelfs gaat ‘saboteren’ door je brede bereik op sociale media aan te wenden om publiek te berichten over een racistisch voorval, onthullen zich de machtsmechanismen van de instelling. Mijn contract werd niet verlengd en zoals zo vaak gebeurt, liet VIERNULVIER een advocaat uit het bestuur een brief sturen om me te intimideren. Terwijl ik op dit moment zelfs niet de juiste papieren heb om in België te verblijven, door een meningsverschil met de dienst arbeidsmigratie. Het verhaal van VIERNULVIER was altijd dat zij mij als buitenlander aan een arbeidscontract hielpen om mijn carrière hier verder uit te bouwen, maar nu saboteren ze letterlijk mijn aanwezigheid in dit land. Ach, het is allemaal zo voorspelbaar en ongeïnspireerd, we hebben het zo vaak meegemaakt. Mijn vriend Lindi zegt altijd: “We verdienen betere vijanden!” Kunnen we alstublieft een Netflix-schurk krijgen? (schatert) Nee, het kernprobleem van onze sector is dat ik best veel compassie zie bij mensen die erin werken, maar dat die zich niet vertaalt naar hun instelling. Als je ergens slachtoffer van bent, betuigen mensen wel hun medeleven, maar dat verandert zelden iets aan het beleid van hun huis tegenover wat je is aangedaan. Ook dat is sabotage: slachtoffers benaderen om je eigen schuldgevoel over je betrokkenheid te milderen en hun dan uitleggen hoe zij het beter hadden moeten aanpakken. Of je krijgt te horen: “Dat is nu eenmaal politiek, daar kunnen we niets aan doen.” Zelfs al heeft het cultuurveld nog zoveel macht, er is een institutioneel gebrek aan politieke wil om met concrete daden daadwerkelijke verandering te realiseren. Iedereen organiseert events met activisten over feminisme of dekolonisering, maar je hoort geen woord over hoe al die organisaties via de Belgische economie mee gefinancierd worden door extractie uit het Globale Zuiden. Cognitieve dissonantie is het. Het past gewoon in de algehele neoliberale brainwashing tegenover activisme.’

Zien jullie nog vormen van zulke verborgen ‘systemische sabotage’ in het cultuurveld?

Maroga: ‘Tokenism is een bekend fenomeen: je stelt één iemand aan om namens een hele identiteit of gemeenschap te spreken, en zo heeft die op de een of andere manier altijd ongelijk. Dat valt echt op: er kan er altijd maar één zijn die aan deze of gene identiteit werkt: één zwarte persoon, één homo ... Alleen voor witte vrouwen geldt dat er meerdere tegelijk kunnen zijn.’

Aziz: ‘Een ander patroon is kritiek op structurele kwesties heel persoonlijk nemen. Zo vaak heb ik gehoord dat ik met iedereen beef heb, maar ik heb met niemand ruzie. Ik benoem gewoon systemische wantoestanden. Maar meteen word jij dan degene met wie het moeilijk werken is.’

Maroga: ‘Ja, mensen waren geschokt omdat ik over dat racistische voorval bij VIERNULVIER concrete namen noemde. “We waren toch vrienden?” Nee sorry, we waren collega’s. Dat is een heel specifieke vorm van subtiel geweld in de kunstenpraktijk in België: veel professionele relaties worden gezien als persoonlijke verhoudingen. Je job hangt hier zo nauw samen met je sociale betekenis! Dat maakt het makkelijker om macht te misbruiken en tegelijk moeilijker om een objectief assessment te maken van wat mensen doen in hun job. Het wordt meteen geframed als een persoonlijke aanval.’

Meierhans: ‘Een probleem van ons veld is dat het gelooft dat het links en progressief is. Die façade maakt het alleen maar moeilijker.’

Aziz: ‘Nog een simpele maar verraderlijke vorm van sabotage is machtsmisbruik in je instelling tolereren. Zo konden we bijvoorbeeld in de krant lezen dat er na een klacht uit Frankrijk tegen STAN-acteur Frank Vercruyssen een onderzoek loopt rond voyeurisme en verkrachting. STAN maakte zich ervan af met de publieke melding dat de verdachte voorlopig “enkel nog achter de schermen werkt”, precies de plaats waar de misdaden gepleegd zouden zijn. De rest van de sector roddelt wat achter diezelfde schermen, maar zwijgt publiekelijk als vermoord. Steeds is de impliciete boodschap: als je in deze sector wil werken, betaal je een prijs. Dat is hoe gevestigde structuren aan sabotage doen, terwijl het altijd dezelfde mensen zijn die dat geweld over zich heen krijgen.’

Oklobdzija: ‘Het begint al in het kunstonderwijs. Steeds weer vraag je je af: wat heb ik misdaan?’

Is het kwaadwilligheid? Onwetendheid? Onvermogen? Angst? Waar ligt het aan?

Maroga: ‘Iets wat me opvalt aan België in vergelijking met Zuid-Afrika is hoe sterk het neoliberale project er hier in geslaagd is om van iedereen een los individu te maken. We hebben elkaar niet graag nodig, we steunen niet op elkaar, we lossen het liever zelf op. Er is geen gedeelde energie, geen gezamenlijke ruimte. De podiumkunsten beweren mensen samen te brengen, maar we vinden geen manieren om onszelf te collectiviseren. Als we echt willen dat er een cultuurshift komt, kan dat enkel door er samen onze schouders onder te zetten. Maar dat vraagt een onderlinge afhankelijkheid die hier echt mist. Ook als kunstenaars zijn we nu afhankelijk van instellingen en niet van elkaar.’

Meierhans: ‘Maar dat beperkt zich toch niet tot de cultuursector? De mainstream ideologie saboteert elke vorm van gemeenschapsopbouw. Wél een specifiek probleem van ons veld is dat het gelooft dat het links en progressief is. Die façade maakt het alleen maar moeilijker.’

Oklobdzija: ‘Ja, dat is de sabotage nummer één van onze sector. Dat progressieve zelfbeeld blokkeert de Ander en alle anderen om iets anders te doen wat écht progressief is.’

Aziz: ‘Tegelijk is dat natuurlijk net de reden waarom het kunstenveld geïnstitutionaliseerd is geraakt: het bevestigt de rest van het systeem.’

Maroga: ‘Ja, zoals de politie het recht van de gemeenschap op bescherming en gerechtigheid heeft gemonopoliseerd, zo usurpeert de culturele sector het vermogen van de gemeenschap om zich te verenigen. In die zin vormen kunstinstellingen net zo goed een politiek apparaat als het leger of het gerecht: het zijn door de overheid gefinancierde institutionele conglomeraten die bedoeld zijn om de status quo te beschermen. We kijken naar de cultuursector als dé plek waar het debat gevoerd kan worden, maar is dat eigenlijk wel mogelijk in een instelling die gebruikt wordt om de natie een progressieve façade te geven? Eigenlijk dient de cultuursector voor culture washing. Eigenlijk zijn cultuurinstellingen de nieuwe missionarissen. Ze zijn er om het woord te verspreiden, net zoals de zendelingen tijdens de kolonisatie werden uitgezonden op het moment dat de lokale bevolking begon te beseffen dat het toch niet alleen om handel ging, en zich daartegen ging organiseren. Toen kwam de grote “beschavingsmissie” op gang, bedoeld om mensen te onderwerpen en hun mogelijke verbindingen te ondermijnen: een complexe maar ongecompliceerde vorm van sabotage. Dat is ook de rol die je vandaag aanvaardt als je voor een instelling gaat werken, of als je je als witte kunstenaar met een ‘sociaal geëngageerde praktijk’ onderwerpt aan de logica van de subsidiënt: je wordt een afgezant van de staat om een bepaald soort volk te beschaven dat de staat niet beschouwt als beschaafd. Als je die rol accepteert, zoals ik zelf ook deed, moet je aanvaarden dat je gebruikt zal worden. Maar veel witte mensen erkennen die missionarisrol gewoon niet. Als je daarentegen echt in verzet wil gaan, moet je een paria worden, een saboteur die niet op dezelfde manier aan het witte systeem kan deelnemen.’

Van macro naar micro: de casus rekto:verso

Plots zoomt het gesprek over sabotage als strategie en systeem in op rekto:verso zelf. Wat betekent het om mee te werken aan een themanummer over tegenwerking, van een tijdschrift dat willens nillens ook zelf een instituut is geworden? Die zelfreflectie, van vier kunstenaars die de zaken graag benoemen zoals zij ze zien en provocatie beschouwen als iets constructiefs, maakt onze conversatie over sabotage plots héél concreet. Half performatief, tegelijk volop gemeend: wie saboteert wie?

Aziz: ‘rekto:verso maakt nu een nummer over sabotage, maar weigerde bij aanvang van de coronacrisis een artikel van mij te publiceren over die nieuwe toestand van de wereld en de cultuursector, met het argument dat het te weinig over kunst ging. Dus blijkbaar moet je een artistieke focus houden? Voor mij sluit dat sabotage uit.’

Oklobdzija: ‘Dat is precies waarom ik wél blijf geloven in sabotage als een tool, en infiltratie als de beste manier om die te gebruiken – bij uitstek in de kunstwereld. Als je infiltreert, kan je problemen van alle kanten bekijken. Als we in rekto:verso willen raken met kritiek op rekto:verso, laten we dan goed onderzoeken hoe we mogelijke sabotage door de organisatie zelf kunnen saboteren.’

Aziz: ‘Dat is het net: als revolutionair denker gaat het er mij niet om in rekto:verso te staan. Ik wil gewoon dat rekto:verso de juiste aandacht ontwikkelt voor de juiste dingen. En als dat niet kan, trek ik me er gewoon niets meer van aan. Ik ga hier niet zomaar content zitten leveren als ze daarna weer overgaan tot business as usual.’

Oklobdzija: ‘Je kan natuurlijk ook rekto:verso wórden, door het over te nemen. Dat is wat ik bedoel met infiltratie: niet een eenmalige actie, maar een operatie die desnoods tien jaar duurt.’

Oklobdzija: ‘Je kan natuurlijk ook rekto:verso wórden, door het over te nemen.’

Aziz: ‘We hadden het overgenomen! In 2018 resulteerde dat in een heel dekoloniseringsnummer van een diverse gastredactie en vol auteurs met een migratieachtergrond, waarbij rekto:verso tegelijk zwart op wit beloofde zichzelf te dekoloniseren. We mochten ze daar een half jaar later zelfs op aanspreken. Maar vandaag blijkt dat proces helemaal stilgevallen.’

Oklobdzija: ‘Dan moeten we dat gewoon herhalen tot ze wel rekening moeten houden met ons.’

Aziz: ‘Ik wil er vooral zeker van zijn dat we ons hier niet laten tokenizen. We kunnen nog altijd terug en ook niets laten publiceren.’

Oklobdzija: ‘Nee, we moeten die ruimte gebruiken. Ik laat die pagina's niet ongelezen. Dat zou voelen als een groep hongerige mensen die in een volle bakkerij komt en er toch geen zaken mee wil doen. Ik val binnen en neem gewoon het brood.’

Aziz: ‘Maar al die pagina's leeg laten kan net een heel krachtige politieke boodschap zijn.’

Maroga: ‘Voor mij kan ons gesprek alleen afgedrukt worden als het ook onze kritiek opneemt: dat het problematisch is dat de huidige kernredactie compleet wit kleurt. Dat ondermijnt al het werk dat eerder al gedaan is. Dat zegt overigens niets over de competentie van die drie mensen. Het is niet persoonlijk, het is professioneel.’ (lacht)

Aziz: ‘Het is niet eens de schuld van de kernredactie. Zij wilden een baan en kregen die omdat ze bevoorrecht zijn. Wat wil je dat ze doen? Het is gewoon het systeem.’

Maroga: ‘Daarom laat ik het graag zwart op wit noteren: het hele dekolonisatietraject van rekto:verso is op niets uitgelopen. Nu zie je eerder een toonbeeld van witte verovering, dus dat moet gesaboteerd worden. En ik weet waarover ik praat, na drie jaar in het bestuur. Vanop die stoel hoopte ik een en ander mee te kunnen bewaken, maar intussen is het me duidelijk geworden dat de kosmologie van de organisatie dat niet toelaat. Ik heb de stille institutionele strijd gezien om van een bottom-up werking te evolueren naar een meer klassieke structuur. Dat is een bekend patroon: hoe meer een organisatie institutionaliseert, zelfs al heeft ze maar 2,3 FTE op de loonlijst, hoe voorzichtiger ze wordt. En zo maakt rekto:verso nu deel uit van diezelfde sabotagecultuur die je overal in de sector ziet.’

Meierhans: ‘Dus volgens jou is de subsidiestijging voor rekto:verso het keerpunt geweest?’

Maroga: ‘Er was een tabula rasa-moment in de organisatie, klaar voor nieuwe energie, maar dat is ingevuld door een eerder conservatieve wens om alles financieel beter beheersbaar te maken, met de retoriek van eerlijke verloning. Dat was geen kwade wil, eerder de natuurlijke Vlaamse manier van denken en werken die het overnam. Een kwestie van onderbewustzijn, van instinct.’

Meierhans: ‘Maar als wij dat alles hier nu publiek willen aankaarten, zal dat natuurlijk door de redactie moeten passeren: plaatsen ze dit of niet? Als ze echt het gevoel hebben dat we rekto:verso willen saboteren, gaan ze dat wellicht niet doen. Tegelijk kunnen we het natuurlijk nog altijd elders plaatsen.’

Aziz: ‘Als ze ons gesprek over sabotage in hun nummer over sabotage saboteren, dan hebben we pas echt een zaak!’

Oklobdzija: ‘Daarom hoop ik dat ze het zullen saboteren.’ (lacht)

Recht van antwoord

Wederwoord VIERNULVIER

VIERNULVIER is een verantwoordelijke werkgever en heeft ook voor Kopano Maroga gezorgd dat die een voldoende lange tewerkstelling kon voorleggen om in ons land te kunnen blijven. Stellen dat VIERNULVIER ‘hun aanwezigheid in het land zou saboteren’ is niet alleen een miskenning van alle inspanningen die VIERNULVIER hiervoor deed, het is ook feitelijk onjuist.

Die zorgzaamheid garandeert VIERNULVIER ook voor de andere medewerkers van de ploeg. Kopano Maroga pleit in dit artikel voor een 'cultuurshift, die enkel kan 'door er samen onze schouders onder te zetten.’ Daar zijn we het helemaal mee eens. Echter, dit kan niet door medewerkers van VIERNULVIER zonder wederwoord in diskrediet te brengen.

Wederwoord tg STAN

Graag reageren we op volgende uitspraken van mevrouw Aziz over STAN: ‘Nog een simpele maar verraderlijke vorm van sabotage is machtsmisbruik in je instelling tolereren’ en ‘STAN maakte zich ervan af met de publieke melding (...)’.

In 2019 heeft zich een incident van grensoverschrijdend gedrag voorgedaan binnen de werkomgeving van STAN. Na een interne melding heeft STAN in de context van dit incident alle nodige maatregelen genomen om een 'veilige omgeving' voor al haar medewerkers te garanderen. Dit omvatte: bemiddeling door de Genderkamer, na de tussenkomst van de interne vertrouwenspersoon werd er ook een externe vertrouwenspersoon aangesteld, doorlichting en verstrenging van het beleid m.b.t. grensoverschrijdend gedrag, open communicatie naar medewerkers en een onderling akkoord met de persoon die deze melding deed. Bovendien werden met Frank Vercruyssen bewarende maatregelen afgesproken: hij werd acht maanden op non-actief gezet en hij liet/laat zich in dit kader begeleiden.

In de zomer van 2022 werd Frank op de hoogte gesteld van een officiële klacht. De inhoud van de klacht werd wegens de geheimhouding van het lopende onderzoek niet bekendgemaakt. Vervolgens werd besloten dat Frank niet op het podium zou staan totdat er een gerechtelijke uitspraak werd gedaan.

In september 2023 kon Frank, samen met zijn advocaat, zijn dossier inkijken en werd er geconstateerd dat er bijkomende beschuldigingen aan de klacht werden toegevoegd. Het onderzoek is lopende en in gezamenlijk overleg hebben Frank en STAN besloten dat hij ál zijn functies binnen STAN neerlegt in afwachting van de uitspraak in deze zaak.

Als organisatie hebben we in dezelfde maand, wars van een ‘trial by media’, besloten om bovenstaande informatie schriftelijk te delen met ca. 200 mensen die de afgelopen jaren met STAN hebben samengewerkt of dat in de toekomst zullen doen.

Aangezien STAN zijn volle verantwoordelijkheid heeft opgenomen, aangezien er nog geen eenduidigheid is over de feiten en aangezien het onderzoek nog lopende is, vinden we het betreurenswaardig dat STAN ten onrechte wordt gebruikt als voorbeeld van een instelling waar machtsmisbruik zou worden getolereerd.

STAN verwerpt uitdrukkelijk elke vorm van grensoverschrijdend gedrag en zal te allen tijde haar verantwoordelijkheid nemen om een veilige werkomgeving te garanderen.